Θεολογικαί παρατηρήσεις ἐπί τεσσάρων εἰσηγήσεων τοῦ Μητροπολίτου Δαμιέττης

Τρίτη, 4 Δεκεμβρίου 2012

Θεολογικαί παρατηρήσεις ἐπί τεσσάρων εἰσηγήσεων τοῦ Μητροπολίτου Δαμιέττης κ. Bishoy περί τῶν κοινῶν δηλώσεων τοῦ θεολογικοῦ διαλόγου Ὀρθοδόξων καί Ἀντιχαλκηδονίων. Μέρος ΣΤ'. Τελευταῖο

Θεολογικαί παρατηρήσεις ἐπί τεσσάρων εἰσηγήσεων τοῦ Μητροπολίτου Δαμιέττης κ. Bishoy περί τῶν κοινῶν δηλώσεων τοῦ θεολογικοῦ διαλόγου Ὀρθοδόξων καί Ἀντιχαλκηδονίων. Μέρος ΣΤ'. Τελευταῖο

5) Ἡ περί ἀποδοχῆς τῶν τεσσάρων μεταγενεστέρων τῆς ἐν Χαλκηδόνι Οἰκουμενικῶν Συνόδων τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας ἀντίληψις τοῦ Μητροπολίτου Bishoy, ἑρμηνεύουσα τάς σχετικάς παραγράφους τῶν Κοινῶν Δηλώσεων, δέν ἐκφράζει τήν Ὀρθόδοξον συνοδολογίαν καί ἐκκλησιολογίαν. Θά ἀναφερθῶμεν λεπτομερέστερον εἰς ὅσα ὑπεστήριξε:

α) Ἐκφράζει κατ’ ἀρχήν τόν ἑξῆς προβληματισμόν: «Ὅταν ἀντιμετωπίζωμεν τό ζήτημα τῶν τεσσάρων τελευταίων συνόδων τῶν Ὀρθοδόξων, πῶς δυνάμεθα νά τό θεωρήσωμεν ἀπό κοινοῦ μακράν τῶν καταδικῶν τοῦ παρελθόντος, αἱ ὁποῖαι ἐπεβλήθησαν εἰς τούς πατέρας καί τάς συνόδους τῶν Ἀνατολικῶν Ὀρθοδόξων;»30
Γνωρίζομεν ὅτι ἡ Ὀρθόδοξος θεολογία δέν διαχωρίζει τήν διδασκαλίαν τῶν συνόδων ἀπό τάς καταδίκας, τάς ὁποίας ἐπέβαλον αὗται εἰς πρόσωπα μέ διδασκαλίαν ἀντίθετον πρός τήν ἰδικήν των. Μονομερής τυχόν ἀποδοχή τῆς διδασκαλίας μιᾶς Οἰκουμενικῆς Συνόδου (βεβαιωμένης οὔσης ὡς τοιαύτης ὑπό τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ πληρώματος) χωρίς τῶν σχετικῶν πρός τήν διδασκαλίαν αὐτήν καταδικῶν, πέραν τοῦ ὅτι ἀποτελεῖ εὐθεῖαν ἄρνησιν τῆς Οἰκουμενικῆς Συνόδου ὡς ἀλαθήτου κριτηρίου ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ, δύναται εὐχερῶς νά ἀποδειχθῇ ὅτι ὀφείλεται εἰς δογματικήν πλάνην. Θεωροῦμεν ὅτι ἡ μεθοδολογία πού ἐκφράζεται διά τοῦ ἀνωτέρω ἐρωτήματος τοῦ Μητροπολίτου δέν συνάδει πρός τήν κληρονομηθεῖσαν ὑπό ἁγίων Οἰκουμενικῶν Συνόδων. Δογματικαί ἀποφάνσεις καί καταδίκαι προσώπων δι’ ἄρνησιν τῶν ἀποφάνσεων αὐτῶν ἦσαν παράλληλοι.

β) Σημειώνει πάλιν συναφῶς: «Δέν εἶναι ὁ ἀριθμός τῶν συνόδων, ὅστις δύναται νά φέρῃ ἑνότητα, ἀλλά ἑνότητα δύναται νά φέρῃ ἡ ὁμολογία τῆς αὐτῆς Ὀρθοδόξου πίστεως καί ἡ ἀπόρριψις τῶν αὐτῶν διδασκάλων τῆς αἱρέσεως»31.
Ἀναμφιβόλως, ἡ ὁμολογία τῆς αὐτῆς πίστεως καί ἡ ἀπόρριψις τῶν αὐτῶν αἱρεσιαρχῶν δύναται νά φέρῃ τήν ἐκκλησιαστικήν ἑνότητα, ὅπως εὐστόχως παρατηρεῖ.
Ἀλλά τοῦτο ἀκριβῶς ἐπιτυγχάνεται μέ τήν ἀναγνώρισιν καί ὁμολογίαν ἁπασῶν τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων. Θεωροῦμεν τήν συναρίθμησιν τῶν ἑπτά Οἰκουμενικῶν Συνόδων (καί τῶν μετά ταύτας ἁγίων καί ἱερῶν Συνόδων τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας) ὅρον ἀπαράβατον διά τήν ἐπίτευξιν τῆς ποθουμένης ἐκκλησιαστικῆς ἑνότητος.

γ) Ἑρμηνεύων, τέλος, τήν ὀγδόην παράγραφον τῆς Β΄ Κοινῆς Δηλώσεως, παρατηρεῖ περί τῶν τελευταίων τεσσάρων συνόδων τῶν Ὀρθοδόξων: «ἐφ’ ὅσον αὗται ἑρμηνεύονται ὑπό τῶν Ὀρθοδόξων ἀκολούθως πρός τάς θεολογικάς συμφωνίας [σ.σ. τάς Κοινάς Δηλώσεις], οἱ Ἀνατολικοί Ὀρθόδοξοι ἀνταποκρίνονται θετικῶς εἰς τήν Ὀρθόδοξον ἑρμηνείαν. Ὅσον ἀφορᾶ π.χ. τήν σύνοδον τῆς Χαλκηδόνος, εἶναι δύσκολον διά τούς Ἀνατολικούς Ὀρθοδόξους νά ἀποδεχθοῦν τήν σύνοδον ὡς αὕτη κατενοήθη εἰς τό παρελθόν.
Ἐν ὄψει ὅμως τῆς ἄρσεως τῶν καταδικῶν τῶν ἐπιβληθεισῶν εἰς πατέρας καί συνόδους τῶν Ἀνατολικῶν Ὀρθοδόξων καί δεδομένων τῶν ἀποφάσεων καί τῶν θεολογικῶν ἐκφράσεων τῆς δευτέρας συνόδου τῆς Κων/πόλεως τοῦ 553 ... αἱ λοιπαί ἀποφάσεις τῆς συνόδου τῆς Χαλκηδόνος, ὡς ἡ καταδίκη τοῦ Εὐτυχοῦς καί τῆς αἱρετικῆς του διδασκαλίας, ὑπῆρξαν ἀπαραίτητοι διά τήν προάσπισιν τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως. Τοῦτο αὐτό ἀπεφασίσθη καί ὑπό τῶν ἑπομένων [σ.σ. τῆς συνόδου τῆς Χαλκηδόνος] συνόδων τῶν Ἀνατολικῶν Ὀρθοδόξων»32.
Κατ’ ἀρχήν, ὡς τουλάχιστον κατανοοῦμεν τήν ὀγδόην παράγραφον τῆς Β΄ Δηλώσεως, δέν προτείνεται ἑρμηνεία τῶν μεταγενεστέρων τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῶν συνόδων ἐπί τῇ βάσει τῶν θεολογικῶν ἀπόψεων τῶν Κοινῶν Δηλώσεων. Ἡ ἐν λόγῳ παράγραφος ὁμιλεῖ διά συγκαταβατικήν ἐκ μέρους τῶν Ἀντιχαλκηδονίων ἀποδοχήν τῆς ὑπό τῶν Ὀρθοδόξων ἑρμηνείας τῶν μεταγενεστέρων τῆς Δ΄ Συνόδων ὡς ἑρμηνείας αὐτῶν μόνων τῶν Ὀρθοδόξων, οὐχί δέ καί αὐτῶν τούτων τῶν Ἀντιχαλκηδονίων.
Πέραν τούτου, ἡ Ὀρθόδοξος ἑρμηνεία τῶν Δ΄, Ε΄, ΣΤ΄ καί Ζ΄ Οἰκουμενικῶν Συνόδων δέν εὐνοεῖ τήν μερικήν ἀποδοχήν τῆς Δ΄ ἐν Χαλκηδόνι Οἰκουμενικῆς Συνόδου, ἤτοι τήν καταδίκην μέν τοῦ Εὐτυχοῦς καί τῆς διδασκαλίας του, ἀμνήστευσιν δέ τοῦ Διοσκόρου Ἀλεξανδρείας καί τῶν ὀπαδῶν του. Ὁλόκληρος ἡ θεολογική διεργασία κατά τόν 6ον καί 7ον αἰῶνα, μέ κορυφαίας ἐκφράσεις της τήν Ε΄ καί τήν ΣΤ΄ Οἰκουμενικήν Σύνοδον, σημαίνει τήν θεολογικήν τεκμηρίωσιν καί αὐτῆς ταύτης τῆς καταδίκης τῶν διδασκάλων καί τῶν συνόδων τῆς διοσκορείου καί σεβηριανῆς παρατάξεως ὡς αἱρετικῶν. Συνελθόντι εἰπεῖν, δέν ὑπάρχει Ὀρθόδοξος ἑρμηνεία τῶν μεταγενεστέρων τεσσάρων Οἰκουμενικῶν Συνόδων, ἡ ὁποία νά δικαιολογῇ τήν μερικήν ἀποδοχήν των.

6) Ὅσον ἀφορᾶ τόν χαρακτηρισμόν τῶν ἑκατέρωθεν διδασκάλων ὡς τοπικῶν ἁγίων ἐν περιπτώσει ἐννοεῖται ἐκκλησιαστικῆς ἑνώσεως, οὕτως ὥστε νά μή ὑποχρεοῦνται οἱ πιστοί τῆς ἑτέρας πλευρᾶς νά τούς τιμοῦν, θεωροῦμεν ὅτι ἡ μεθόδευσις αὕτη εἶναι ἀπολύτως ἀνοίκειος πρός τήν ἐμπειρίαν τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Γράφει ὁ Μητροπολίτης κ. Bishoy: «Ὅσον ἀφορᾶ τούς ἁγίους ἑκατέρας πλευρᾶς, αὐτοί θά θεωρῶνται ὡς τοπικοί ἅγιοι, ἀποδεκτοί ὑπό τῆς ἑαυτῶν (ἐκκλησιαστικῆς) οἰκογενείας»33.
Καθ’ ἡμᾶς ὅμως τούς Ὀρθοδόξους, οἱ ἅγιοι μιᾶς τοπικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἐνίοτε ἐντελῶς ἄγνωστοι εἰς τό πλήρωμα τῶν λοιπῶν τοπικῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, τιμῶνται ὡς ἅγιοι ὑφ’ ὅλης τῆς Ἐκκλησίας34.
Εἶναι ἀδιανόητον νά ὑποστηρίζηται ὅτι ἐν τῇ ἐνδεχομένῃ ἀποκαταστάσει τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἑνότητος θά ὑπάρχουν ἅγιοι, τῶν ὁποίων ἡ τιμή θά εἶναι προαιρετική διά μέρος τι τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ πληρώματος.

* * *

Δι’ ὅσων ἀνωτέρω ἀνεπτύχθησαν, ὑπεδείξαμεν τήν ὑφισταμένην εἰσέτι διαφοράν εἰς τήν Χριστολογικήν Πίστιν μεταξύ Ὀρθοδόξων καί Ἀντιχαλκηδονίων, ἐπειδή ἐπιθυμοῦμεν μίαν ἀληθῆ ἕνωσιν. Ἐκφράζομεν τήν ἄποψιν ὅτι διά νά γίνῃ θεαρέστως ἡ εὐκταία ἐκκλησιαστική ἕνωσις καί νά ὑπάρξῃ ἀληθής καί μόνιμος ἑνότης Πίστεως, πρέπει ὑπό τῶν ἀντιχαλκηδονίων θεολόγων καί τῶν πιστῶν νά γίνῃ κατανοητόν ὅτι ἡ εὐσεβής διάθεσις πρός ἕνωσιν μετά τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας θά εὕρῃ τήν καταξίωσίν της ἐφ’ ὅσον Χάριτι Χριστοῦ ὁμολογηθοῦν ἄνευ ἑρμηνευτικῶν δηλώσεων αἱ Οἰκουμενικαί Σύνοδοι Δ΄, Ε΄, ΣΤ΄ καί Ζ΄ ὡς ἅγιαι καί Οἰκουμενικαί, γίνουν ἀποδεκταί αἱ Χριστολογικαί διατυπώσεις τῶν
Οἰκουμενικῶν αὐτῶν Συνόδων καί ἀναθεματισθῆ ἡ ἀντίθετος πρός αὐτάς διδασκαλία τῶν ἀντιχαλκηδονίων διδασκάλων.

Ἀντιλαμβανόμεθα τήν δυσκολίαν. Θέλομεν νά πιστεύωμεν ὅτι δέν εἴμεθα ἀκρίτως ὑπερβολικοί, οὔτε ἀφρόνως σκληροί, ἀπαιτοῦντες τήν τοιαύτην ἀκρίβειαν περί τό δόγμα. Αὕτη εἶναι ἡ παράδοσις τῶν παλαιοτέρων Πατέρων καί τῶν πρώτων Οἰκουμενικῶν Συνόδων. Ὁ Μέγας Βασίλειος διά τήν ἐπιστροφήν τῶν Ὁμοιουσιανῶν ζητεῖ τήν ἐκ μέρους των ἀποδοχήν τῆς Πίστεως τῆς Νικαίας καί «τό μή δεῖν λέγεσθαι κτῖσμα τό Πνεῦμα τό Ἅγιον, μηδέ κοινωνικούς αὐτῶν εἶναι τούς λέγοντας» (Ἐπιστολαί 128, 113, 114).
Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἐπίσης ἐζήτει παρά τῶν ἐπιστρεφόντων εἰς τήν κοινωνίαν τῆς Καθολικῆς Ἐκκλησίας τήν ἀποβολήν τῶν ἡμιαρειανικῶν διατυπώσεων (Ἐπιστολή περί τῶν γενομένων ἐν τῇ Ἀριμήνῳ τῆς Ἰταλίας..., παράγρ. 40. 3-5 καί Τόμος πρός Ἀντιοχεῖς, PG 29, 797-800).
Ὁ ἅγιος Κύριλλος ἐζήτησε ἀπό τόν Ἰωάννην Ἀντιοχείας, προκειμένου νά ἀποκατασταθῇ ἡ μεταξύ των ἑνότης, νά δεχθῇ τήν Γ΄ ἐν Ἐφέσῳ Σύνοδον ἐν τῷ συνόλῳ αὐτῆς: τήν καταδίκην (ἀναθεματισμόν) τοῦ Νεστορίου, τήν χειροτονίαν τοῦ Μαξιμιανοῦ Κων/πόλεως (διαδόχου τοῦ Νεστορίου) καί τά ΙΒ΄ Κεφάλαια. Ἡ Δ΄ Οἰκουμενική Σύνοδος, προκειμένου νά δεχθῇ εἰς κοινωνίαν τόν Θεοδώρητον Κύρου, ἀπῄτησε ἀπό αὐτόν νά ἀναθεματίσῃ τόν Νεστόριον, ὡς ἀπόδειξιν ὅτι φρονεῖ ὀρθοδόξως.
Καί οἱ μεταγενέστεροι Ὀρθόδοξοι Πατέρες ἠκολούθησαν τήν ἰδίαν τακτικήν (ὅπως π.χ. ὁ Μέγας Φώτιος διά τήν ἐπιστροφήν μέρους τῶν Ἀρμενίων τόν 9ον αἰῶνα, βλ. Ἐγκύκλιος Ἐπιστολή πρός τούς τῆς Ἀνατολῆς Θρόνους).
Πιστεύομεν ἐπίσης ὅτι ἡ ἀπαίτησις ἀκριβείας περί τήν Πίστιν δέν σημαίνει ὅτι ἔχομεν λησμονήσει τήν εἰρηνευτικήν τακτικήν κορυφαίων Ἁγίων Πατέρων, τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου φερ’ εἰπεῖν ἤ Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου.
Τήν τοιαύτην τακτικήν ἤσκησαν οἱ Πατέρες, ὁσάκις ὅμως ἡ διαφορά δέν ἦτο περί τήν Πίστιν ἀλλά περί τήν χρησιμοποιουμένην ὁρολογίαν. Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος, ὁ ὁποῖος εἰς τήν Σύνοδον τοῦ 362 ἦρε τάς παρεξηγήσεις περί τήν χρησιμοποιουμένην τριαδολογικήν ὁρολογίαν μεταξύ Ἀνατολικῶν καί Δυτικῶν, ἦτο ἀνυποχώρητος εἰς τήν ἀξίωσίν του νά ὁμολογῆται ἡ πίστις τῆς Νικαίας καί νά διαφυλαχθῇ ἡ ὁρισθεῖσα ὑπ’ αὐτῆς ὁρολογία τοῦ ὁμοουσίου.
Συμπερασματικῶς, λοιπόν, θεωροῦμεν ὅτι:

α) μεταξύ Ὀρθοδόξου καί ἀντιχαλκηδονίου Χριστολογίας ὑφίσταται οὐσιαστική δογματική διαφορά, τήν ὁποίαν οὐδείς δύναται να παραβλέψῃ ἤ συγκαλύψῃ χωρίς κίνδυνον ἐκτροπῆς ἀπό τήν Ὀρθοδοξίαν. Ἡ διαφορά αὕτη ἔγκειται εἰς τήν ὁμολογίαν ἤ μή τῶν δύο ἐν Χριστῷ φύσεων.

β) αἱ ἐλλιπεῖς καί διφορούμεναι ἐκφράσεις τῶν ὑπαρχουσῶν Κοινῶν Δηλώσεων δέν βοηθοῦν εἰς τήν ἐπίτευξιν μιᾶς ἀληθοῦς ἐκκλησιαστικῆς ἑνώσεως. Ἀπαιτεῖται περισσοτέρα σαφήνεια, καί ἑπομένως κόπος, χρόνος καί θεολογική ἐμβάθυνσις. Περισσότερον δέ πάντων θερμή προσευχή πρός τόν Κύριον Ἰησοῦν Χριστόν, ὅπως φωτίσῃ τάς διανοίας τῶν ἀντιχαλκηδονίων πιστῶν νά ἀποδεχθοῦν ὅτι ἀπομένουν καί ἄλλα βήματα πρός τήν κατεύθυνσιν τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως, τά ὁποῖα καλοῦνται νά κάνουν πρός σωτηρίαν των καί δόξαν τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ.


____________________________________________________________________________

30 «When we come to the issue of the four later councils of the Orthodox: How can we see it together, away from condemnations of the past against the fathers and councils of the Oriental Orthodox?» (Δαμασκός, 3/2/1998).

31 «It is not the number of Councils that can bring unity, but confessing thw same Orthodox faith and rejecting the same teachers of heresy that can bring unity» (Θεσσαλονίκη, 2 Ἰουνίου 2003, σελ. 4).

32 «...since they are interpreted by the Orthodox according to the theological agreed statements, the Oriental Orthodox responded positively to the Orthodox interpretation. Concerning for example the council of Chalcedon, it is difficult for the Oriental Orthodox to accept the council as it is stood in the past. But in view of removing all the condemnations against the fathers and councils of the Oriental Orthodox and by adding the decisions and theological expressions of the second council of Constantinople 553 A.D. ... other decisions of the council of Chalcedon such as the contemnation of Eutyches and his heretical teaching became necessary for the defense of Orthodox Faith. The same decision was made by the subsequent councils on the oriental Orthodox side» (Θεσσαλονίκη, 2 Ἰουνίου 2003, σελ. 3).

33 «Conserning Saints belonging to either side, they can be considered as local saints accepted by their own family» (Θεσσαλονίκη, 2-6-2003, σελ. 4).

34 Τοῦτο ἐμφαίνεται εἰς τούς ἐν χρήσει Συναξαριστάς τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Βλ. καί Ἀνδρ. Ν. Παπαβασιλείου, Μητρῷον Ἁγιωνυμίας τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, Λευκωσία 2004.

Ἱερομόναχος Λουκᾶς Γρηγοριάτης

29 Ἰουνίου /11 Ἰουλίου 2004