ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ -ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΣ ΜΥΣΤΙΚΙΣΜΟΣ
από THEON » Φεβρουάριος 5th, 2013, 7:29 pm
ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΣ ΜΥΣΤΙΚΙΣΜΟΣ
Η ΤΕΛΕΙΟΤΕΡΗ ΜΟΡΦΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ.
ΤΑ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΤΟ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΜΟΥ.
ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ των Ιερών Νηπτικών
Νήψη: η ̟νευµατική εγρήγορση, η διαρκής ̟προσοχή.
Νηπτικός-ή-όν, νήφων-ούσα-ον: αυτός ̟που έχει νηφαλιότητα, ̟που είναι νηφάλιος (σε
̟πνευµατική εγρήγορση).
Η Φιλοκαλία είναι µία ανθολογία Πατερικών κειµένων ̟που συλλέχθηκαν απο τον
Νικόδηµο γύρω στο 1770µ.Χ. και εκδόθηκαν αρχικά σε ένα τόµο το 1782 στη Βενετία.
Μετά το Β´ Παγκόσµιο Πόλεµο τα κείµενα αυτά διορθώθηκαν, εµ̟λουτίστηκαν και
µεταφράστηκαν σε ̟ολλές γλώσσες. Στα νεοελληνικά εκδόθηκαν σε ̟έντε τόµους το 1978.
Αντικείµενο της Φιλοκαλίας (αγαπη του καλού, δηλαδή του αγαθού), είναι η
̟πνευµατική ανέλιξη του ανθρώπου µέσω της µοναχικής ζωής και της νοερής ̟προσευχής.
Μέσω εµ̟ειρίας, οι µοναχοί ̟περιγράφουν την οδό δια µέσου της οποίας ενώνεται ο
άνθρωπος µε το Θείο, καθώς και τα εµ̟πόδια ̟που συναντάει, όχι για να επιδειχτούν οι
ίδιοι, αλλά υπακούοντας στο χρέος να βοηθηθούν οι άλλοι άνθρωποι. Στη Φιλοκαλία
̟περιέχονται επίσης και συγκεκριµένες οδηγίες στους µοναχούς ̟που αφορούν στις
δραστηριότητες της ηµέρας, το φαγητό, την ψαλµωδία, τη σχέση τους µε τον Ηγούµενο,
τις εργασίες κλπ.
1. Ο Υλικός Κόσµος
Ο άνθρωπος ̟πρέπει να σταµατήσει να ασχολείται και να ̟πιστεύει στον υλικό κόσµο αν επιθυµεί
να γνωρίσει τον ̟πραγµατικό εαυτό του και να ενωθεί µε το Θεό. Αυτό, γιατί ο υλικός κόσµος
είναι µεταβλητός και έχει δοθεί από το ∆ηµουργό. Αυτός ̟που βρίσκεται στον ̟πνευµατικό
δρόµο θα αναζητήσει τον Πλάστη και όχι το δηµιούργηµα. Η εγκατάλειψη του υλικού
κόσµου σηµαίνει τη µείωση της ενασχόλησης µε τα αντικείµενα των αισθήσεων, όπως
επίσης η άφεση του εγωισµού και των επιθυµιών. Αυτό θα µειώσει τις έγνοιες του και και
θα ησυχάσει το νου του. Σαν υλικός κόσµος ορίζεται όχι µόνο το σύνολο των αντικειµένων
̟που βρίσκονται έξω από τον άνθρωπο, αλλά και οι ̟πράξεις της κακίας ̟που διαπράττει ή
νοείται. Τέλος, δεν είναι τα ̟πράγµατα-αντικείµενα ̟που γεννούν τα ̟πάθη στον άνθρωπο, αλλά
η σχέση του µε το νόηµα τους.
ΜΕΓΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ (300µ.Χ.)
3. Η εγκράτεια, η ανεξικακία, η σωφροσύνη, η εγκαρτέρηση, η υποµονή και οι
̟παρόµοιες µέγιστες και ενάρετες δυνάµεις µας δόθηκαν από τον Θεό και είναι
αντίθετες και αντιστέκονται και µας βοηθούν στις αντίστοιχες ̟προς αυτές κακίες.
Αν γυµνάζοµε αυτές τις δυνάµεις και τις έχοµε ̟πάντοτε ̟πρόχειρες, τότε νοµίζοµε
ότι δε µας συµβαίνει ̟πια τίποτε δύσκολο ή θλιβερό ή αβάσταχτο˙ γιατί σκεφτόµαστε
ότι όλα είναι ανθρώπινα και τα νικούν οι αρετές ̟που έχοµε. Αυτά δεν τα έχουν
υπ’όψιν τους οι ανόητοι άνθρωποι. Ούτε σκέφτονται ότι τα πάντα γίνονται σωστά
και όπως ̟πρέπει για το συµφέρον µας, για να λάµψουν οι αρετές µας και να
στεφανωθούµε από το Θεό.
4. Την απόκτηση των χρηµάτων και το ̟πλούσιο ξόδεµα τους να τα θεωρείς µόνο
σαν φαντασία ̟που δεν κρατά ̟παρά λίγο καιρό, (και) ξέροντας ότι η ενάρετη και
θεάρεστη ζωή διαφέρει από τον ̟πλούτο. Όταν το µελετάς αυτό σταθερά, ούτε θα
αναστενάξεις, ούτε θα κραυγάσεις, ούτε θα κατηγορήσεις κανέναν, αλλά θα
ευχαριστείς τον Θεό για όλες τις ευεργεσίες ̟που σου δίνει, βλέποντας ότι οι 2
χειρότεροι από σένα στηρίζονται στα λόγια και στα χρήµατα. Γιατί η επιθυµία, η
δόξα (φιλοδοξία) και η άγνοια είναι τα ̟πιο κακά ̟πάθη της ψυχής.
6. Όσο ̟πιο λίγη ̟περιουσία έχει κανείς, τόσο ευτυχισµένος είναι. Γιατί δεν φροντίζει
για ̟πολλά ̟πράγµατα, για υπηρέτες, καλλιεργητές, απόκτηση ζώων. Όταν
αφοσιωνόµαστε σ’ αυτά κι ύστερα µας συµβαίνουν εξ’ αιτίας αυτών δυσκολίες,
κατηγορούµε τον Θεό. Με την αυθαίρετη επιθυµία µας τρέφουµε τον θάνατο και
έτσι µένουµε στο σκοτάδι της αµαρτωλής ζωής, µέσα στην ̟πλάνη, χωρίς να
αναγνωρίζουµε τον ̟πραγµατικό εαυτό µας.
156. Η ̟πρόνοια του Θεού είναι ̟που συγκρατεί τον κόσµο. Και δεν υπάρχει κανένας
τόπος στον κόσµο απ’ όπου να απουσιάζει η ̟πρόνοια του Θεού. Πρόνοια είναι ο
αυτοδύναµος λόγος του Θεού ο οποίος διαµορφώνει την ύλη ̟που έρχεται στον
κόσµο και είναι ο δηµιουργός και τεχνίτης όλων όσων γίνονται. Γιατί η ύλη δεν
µ̟ορεί να τακτοποιηθεί χωρίς τη δηµιουργική δύναµη του λόγου, ̟που είναι εικόνα
και νους και σοφία και ̟πρόνοια του Θεού.
ΗΣΑΪΑΣ Ο ΑΝΑΧΩΡΗΤΗΣ (370µ.Χ.)
8. Αν απαλλαγεί ο νους από κάθε ελπίδα αυτού του κόσµου, αυτό είναι το σηµείο
ότι ̟πέθανε µέσα σου η αµαρτία.
13. Αν ο άνθρωπος δεν µισήσει τα έργα αυτού του κόσµου, δεν µ̟πορεί να λατρεύσει
τον Θεό. Και ̟ποιά είναι η λατρεία του Θεού; Το να µην έχει κανείς τιποτε ξένο στο
νου του, όταν ̟προσεύχεται σ’ Αυτόν˙ να µη νοιώθει άλλη ηδονή, όταν τον
∆οξολογεί˙ να µη διατηρεί καµµία κακία, όταν ψάλλει σ’ Αυτόν˙ να µην έχει µίσος
εναντίον κανενός, όταν ̟προτιµά Αυτόν˙ ούτε να υπάρχει καµία ζηλοφθονία
πονηρή ̟που να µας εµ̟ποδίζει όταν απευθυνόµαστε σ’ Αυτόν και Τον θυµόµαστε
πάντοτε. Γιατί τα ̟παραπάνω σκοτεινά εµ̟πόδια είναι τείχος ̟που ̟περικυκλώνει τη
δυστυχισµένη ψυχή και δεν µ̟πορεί να λατρεύσει καθαρά τον Θεό, εφόσον τα έχει
αυτά.
ΑΓΙΟΣ ΜΑΡΚΟΣ Ο ΑΣΚΗΤΗΣ (430µ.Χ.)
Περί Πνευµατικού Νόµου
109. Όταν ακούσεις τον Κύριο να λέει: «Καθένας ̟που δεν απαρνιέται όλα τα
υπάρχοντα του, δεν είναι άξιος για µένα», µην εννοήσεις ότι λέει µόνο για
χρήµατα, αλλά και για όλες τις ̟πράξεις της κακίας.
ΗΣΥΧΙΟΣ Ο ΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΣ (433µ.Χ.)
53. Ο νους ̟που δεν αµελεί την κρυφή εργασία του, µαζί µε τα άλλα καλά ̟που θα
βρει από την αδιάκοπη φύλαξη του, θα βρει και τις ̟πέντε αισθήσεις του σώµατος να
είναι αργές από τα εξωτερικά κακά. Γιατί µε το να ̟προσέχει στην αρετή και τη
νήψη του και µε το να θέλει να ενδιατρίβει στις καλές σκέψεις, δεν ανέχεται να τον
κλέβουν οι ̟πέντε αισθήσεις ̟που του φέρνουν υλικούς και µάταιους λογισµούς˙ αλλά
επειδή γνωρίζει ̟πόσο απατηλές είναι, ̟πολλές φορές τις ̟περιορίζει ακόµα και µέσα
του.
69. Οποιος δεν ξέρει να βαδίζει στον ̟πνευµατικό δρόµο, δεν φροντίζει διόλου για
τις εµ̟παθείς σκέψεις. Όλη του η ασχολία είναι γύρω από τη σάρκα και ή είναι
γαστρίµαργος και ακόλαστος, ή λυπάται και οργίζεται και µνησικακεί˙ µε αυτά
σκοτίζει τον νου του. Ή ̟πάλι µεταχειρίζεται υπερβολική άσκηση και θολώνει τη
διάνοια του.
ΜΑΞΙΜΟΣ ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΤΗΣ (670µ.Χ.)
Β’ Εκατοντάδα ̟περί αγάπης
51. Όταν δεις τον νου σου να απασχολείται µε ευχαρίστηση µε τα υλικά και να
καταγίνεσαι µε τα νοήµατα τους, να γνωρίζεις ότι µάλλον τα υλικά αγαπάς ̟παρά
τον Θεό. «Γιατί όπου είναι ο θησαυρός σας, λέει ο Κύριος, εκεί θα είναι και η
καρδιά σας».
∆’ Εκατοντάδα διαφόρων κεφαλαίων
10. Τόσο ̟πολύ έχει µε την αίσθηση ριζώσει στην ανθρώπινη φύση η δύναµη της
αλογίας, ώστε ̟πολλοί να νοµίζουν ότι ο άνθρωπος δεν είναι τίποτε άλλο, ̟παρά
µόνο σάρκα ως µέσο απόλαυσης της ̟παρούσας ζωής.
ΣΤ’ Εκατοντάδα διαφόρων κεφαλαίων
5. Όταν ο νους νοµίσει ότι η αίσθηση είναι κατά φύση δική του δύναµη, τότε
µ̟πλεγµένος µε τις εξωτερικές µορφές των αισθητών,επινοεί τις σαρκικές ηδονές,
καθώς δεν µ̟ορεί να ξεπεράσει τη φύση των ορατών, γιατί έχει ̟πιαστεί σε εµ̟παθή
σχέση µε την αίσθηση.
ΠΕΤΡΟΣ Ο ∆ΑΜΑΣΚΗΝΟΣ (775µ.Χ.)
.....Ό,τι και να κάνει κανείς, χρεωστεί να θυµάται τον Ποιητή του κάθε ̟πράγµατος.
Για ̟παράδειγµα, βλέπεις το φως, µη λησµονήσεις Εκείνον ̟που σου το χάρισε.
Βλέπεις ουρανό και γη, θάλασσα και όλα τα δηµιουργήµατα, θαύµασε και δόξασε
τον ∆ηµιουργό τους. Φόρεσες ρούχο, γνώριζε εκείνον ̟που σου το χάρισε και ύµνησε
Τον ̟που ̟προνοεί για τη ζωή σου. Και γενικά, κάθε κίνηση να σου γίνεται αφορµή
να δοξάζεις τον Θεό......
ΝΙΚΗΤΑΣ ΣΤΑΘΑΤΟΣ (1030µ.Χ.)
Α’ Εκατοντάδα
76. Το να γίνει κανείς µοναχός δεν σηµαίνει να φύγει από τους ανθρώπους και τον
κόσµο, αλλά να αφήσει τον εαυτό του, να φύγει από τα θελήµατα της σάρκας και
να ̟πάει στην κατάσταση την έρηµη από ̟πάθη...............
Γ’ Εκατοντάδα ̟περί αγάπης
18. Ο φιλήδονος αγαπά τα χρήµατα για να ζει µε απολαύσεις. Ο κενόδοξος για να
δοξαστεί µε αυτά, και ο άπιστος για να τα κρύψει και να τα φυλάξει, επειδή
φοβάται ̟πείνα, γειρατιά, ασθένεια ή ξενιτεµό, και ελπίζει ̟πιο ̟πολύ στα χρήµατα
̟παρά στον Θεό, τον δηµιουργό όλης της κτίσεως ̟που ̟προνοεί και για τα ̟πιο µικρά
όντα.
ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΣΙΝΑΪΤΗΣ (1130µ.Χ.)
127.......Αληθινός φιλόσοφος είναι εκείνος ̟ου γνωρίζει από τα όντα την Αιτία των
όντων ή ̟που γνωρίζει τα όντα από την Αιτία τους, αφού έφτασε στην υπέρνοη
ένωση µε τον Θεό και στην άµεση ̟πίστη και δεν έµαθε µόνο, αλλά και έπαθε από τα
θεία. 4
2. Απόσπαση
Η έννοια της απόσπασης δίνεται αφενός ως µία υγιής σχέση µε τον υλικό κόσµο, τους
ανθρώπους και τα αντικείµενα, και αφετέρου ως µια αποστασιοποιηµένη θεώρηση των
συναισθηµάτων, ακόµα και αυτών ̟που φαίνονται ευχάριστα.
ΜΑΞΙΜΟΣ ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΤΗΣ (670µ.Χ.)
Γ’ Εκατοντάδα ̟περί αγάπης
38. Μεγάλο ̟πράγµα να µην έχει κανείς ̟πάθος ̟προς τα ̟πράγµατα. Όµως ̟πολύ
µεγαλύτερο απ’ αυτό είναι να µένει απαθής ̟προς τα νοήµατα τους.
40. Ο νους του θεοφιλούς ανθρώπου δεν ̟πολεµά εναντίον των ̟πραγµάτων ούτε των
νοηµάτων τους, αλλά εναντίον των ̟παθών ̟που συνδέονται µε τα νοήµατα των
̟πραγµάτων. Για ̟παράδειγµα δεν ̟πολεµά εναντίον της γυναίκας ή εναντίον εκείνου
που τον λύπησε, ούτε εναντίον των φαντασιών τους, αλλά εναντίον των ̟παθών ̟που
συνδέονται µε τις φαντασίες.
Ε’ Εκατοντάδα διαφόρων κεφαλαίων
24. Μακάριος ̟πράγµατι είναι εκείνος ο νους ̟που ̟πέθανε µε τρόπο αξιέπαινο για
όλα τα όντα. Για τα αισθητά µε την απόθεση της ενέργειας των αισθήσεων, ενώ για
τα νοητά µε την ̟παύση της νοερής κινήσεως.
ΠΕΤΡΟΣ Ο ∆ΑΜΑΣΚΗΝΟΣ (775µ.Χ.)
.....Και ̟πάλι αν έχει µεγάλη ̟προθυµία σε κάθε ̟πνευµατική εργασία και δάκρυα, να
µη το νοµίσει αυτό χαρά, αλλά να το νοµίσει απάτη και ετοιµασία ̟πολέµου. Και
γενικά, κάθε ̟πράγµα καλό ή κακό οφείλει να το καταφρονεί για να µένει ατάραχος
σε όλα και να ησυχάζει και να αγωνίζεται κατά τη δύναµη του....
ΑΓΙΟΣ ΣΥΜΕΩΝ Ο ΝΕΟΣ ΘΕΟΛΟΓΟΣ (1000µ.Χ.)
35. Οποιος είναι τυφλός ̟προς το Ένα, είναι εντελώς τυφλός ̟προς όλα. Οποιος
βλέπει στο Ένα, βρίσκεται στη θεωρία των ̟πάντων˙ απέχει από τη θεωρία των
πάντων και φτάνει στη θεωρία των ̟πάντων, όντας έξω από τα θεωρούµενα. Όταν
έτσι βρίσκεται στο Ένα, βλέπει τα ̟πάντα˙ και ενώ είναι στα ̟πάντα, δεν βλέπει
τίποτα απ’ αυτά.Οποιος βλέπει στο Ένα, µέσω του Ενός βλέπει και τον εαυτό του
και όλα και όλους˙ και όντας κρυµµένος στο Ένα, τιποτα από τα ̟πάντα δε βλέπει. ΚΑΤΑΠΛΗΚΤΙΚΟ
3. Οργή-Θυµός
Η οργή και ο θυµός είναι αποτελέσµατα επιθυµίας. Όταν εγερθούν στρέφονται εναντίον
ολόκληρης της ∆ηµιουργίας, έµψυχης και άψυχης. Ο θυµός ταράζει την ησυχία του νου και
τότε δεν µ̟πορεί να ̟παρατηρηθεί το είδος και η ̟ποιότητα των σκέψεων ̟που τον κατακλύζουν.
Αν ο νους µ̟ορέσει να ̟παραµείνει σταθερός στην ησυχία, αυτή η ̟παρατήρηση µ̟πορεί και
πραγματοποιείται, και τότε ο άνθρωπος εξοικειώνεται µε το ̟περιεχόµενο των σκέψεων και
συναισθηµάτων του.
ΜΕΓΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ (300µ.Χ.)
12. Πρεπει ̟πραγµατικά οι άνθρωποι να επιµελούνται τα ήθη τους και να ζουν
όπως ̟πρέπει. Όταν το κατορθώσουν αυτό, τότε εύκολα µ̟ορούν να γνωρίσουν και
τα θεία˙ γιατί όποιος µε όλη του την καρδιά και την ̟πίστη του σέβεται τον Θεό, έχει
τη βοήθεια του να δαµάζει και να κρατεί τον θυµό και την επιθυµία του. Επειδή
αιτία όλων των κακών είναι η επιθυµία και ο θυµός.
ΚΑΣΣΙΑΝΟΣ Ο ΡΩΜΑΙΟΣ (451µ.Χ.)
.....Και γι’ αυτό ̟πρέπει εκείνοι ̟ου επιζητούν την τελειότητα της ̟πραότητας, να
φροντίζουν όσο µ̟πορούν ̟περισσότερο, όχι µόνο εναντίον των ανθρώπων να µην
οργίζονται, αλλά ούτε εναντίον των ζώων, ούτε και κατά των άψυχων. Γιατί
θυµούµαι, όταν ήµουν στην έρηµο θύµωσα εναντίον καλαµιού ̟που δε µου άρεσε το
̟πάχος ή η λεπτότητα του. Επίσης θύµωσα και εναντίον ξύλου ̟που δεν µ̟πόρεσα να
το κόψω αµέσως. Επίσης και εναντίον ̟πέτρας από εκείνες ̟που βγάζουν φωτιά και
δεν έβγαλε γρήγορα. Έτσι είχε δυναµώσει η οργή, ώστε να στρέφεται και κατά των
αναισθήτων ̟πραγµάτων.
ΑΓΙΟΣ ΝΕΙΛΟΣ Ο ΑΣΚΗΤΗΣ (442µ.Χ.)
Περί Προσευχής
3. Η ̟προσευχή είναι συναναστροφή του νου µε το Θεό.
27. Αν οπλίζεσαι εναντίον του θυµού, δεν θα ανεχτείς ̟ποτέ επιθυµία. Γιατί η
επιθυµία ̟προσφέρει τα υλικά στον θυµό και αυτός ταράζει το νοερό µάτι και
διαφθείρει την κατάσταση της ̟προσευχής. ΤΟ ΝΟΕΡΟ ΜΑΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΤΡΙΤΟΣ ΟΦΘΑΛΜΟΣ Η ΠΥΛΗ ΣΤΟΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΚΟΣΜΟ.
∆ΙΑ∆ΟΧΟΣ ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΦΩΤΙΚΗΣ (7ος αι.)
26. Οι αγωνιζόµενοι ̟πρέπει να διατηρούν ̟πάντοτε ατάραχη τη διάνοια τους, για να
µ̟πορεί ο νους να διακρίνει τους λογισµούς ̟που ̟περνούν απ’ αυτόν˙ και τους
καλούς ̟που τους στέλνει ο Θεός, να τους αποθηκεύει στα ταµεία της µνήµης, ενώ
τους κακούς και δαιµονικούς να τους απορρίπτει. Όταν η θάλασσα έχει γαλήνη, οι
ψαράδες διακρίνουν τι κινείται ως κάτω στον βυθό και σχεδόν τίποτα δεν τους
διαφεύγει από τις κινήσεις των ψαριών. Όταν όµως ταράζεται από τους ανέµους
κρύβει εξαιτίας της ταραχής όσα αφήνει να φαίνονται τον καιρό της γαλήνης˙ και
βλέποµε τότε ανίσχυρη την τέχνη των ψαράδων. Το ίδιο συµβαίνει και µε τον νου
̟που ασχολείται σε θείες θεωρίες, και µάλιστα όταν ταράζεται το βάθος της ψυχής
από την άδικη οργή. 6
ΜΑΞΙΜΟΣ ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΤΗΣ (670µ.Χ.)
∆’ Εκατοντάδα ̟ερί αγάπης
14. Το κακό δεν βρίσκεται στην ουσία των όντων, αλλά στη σφαλερή και άλογη
κίνηση τους.
76. Καθάρισε τον νου σου από την οργή και τη µνησικακία και τους αισχρούς
λογισµούς, και τότε θα µ̟ορέσεις να νιώσεις ότι ο Θεός κατοικεί µέσα σου.
4. Υποµονή
Χωρίς υποµονή είναι αδύνατη η επίτευξη της σοφίας. Εάν ο άνθρωπος δεν µακροθυµεί, τότε
στρέφεται εναντίον της δηµιουργίας, χάνει τη σταθερότητα του και ξεχνάει τον Θεό ̟που
κάνει τα ̟πάντα µε καλοσύνη.
ΜΕΓΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ (300µ.Χ.)
40. Το να γίνει κανείς αγαθός και σοφός ξαφνικά, είναι αδύνατο. Γίνεται ωστόσο µε
την κοπιαστική µελέτη, µε τη συναναστροφή µε ενάρετους ανθρώπους, µε την
̟πείρα, µε τον καιρό, µε την άσκηση και µε την επιθυµία των καλών έργων. Ο
αγαθός άνθρωπος ̟που αγαπά τον Θεό και τον γνωρίζει αληθινά, δεν ̟παύει να
κάνει ̟πλούσια όλα όσα αρέσουν σ’ Αυτόν. Αλλά τέτοιοι ανθρωποι είναι σπάνιοι.
ΑΓΙΟΣ ΜΑΡΚΟΣ Ο ΑΣΚΗΤΗΣ (430µ.Χ.)
Περί Πνευµατικού Νόµου
19. Αγρυπνία και ̟προσευχή και υποµονή των θλιβερών, φέρνουν συντριβή ασφαλή
και ωφέλιµη στην καρδιά, αρκεί να µη διαλύσοµε την ισορροπία των τριών αυτών
µε την ̟πλεονεξία. Εκείνος ̟ου υποµένει σ’ αυτά, θα λάβει βοήθεια και στα άλλα.
Εκείνος όµως ̟που τα αµελεί και διασκορπίζεται εδώ κι εκεί, θα νοιώσει ανυπόφορη
οδύνη κατά την ώρα του θανάτου.
29. Εκείνος ̟που θέλει να ̟περάσει τη νοητή θάλασσα των ̟παθών, µακροθυµεί
(ανέχεται), αγρυπνεί, εγκρατεύεται. Αν ̟προσπαθήσει να ̟περάσει χωρίς αυτά τα
τέσσερα, ταράζει µόνο την καρδιά, να ̟περάσει όµως δεν µ̟ορεί.
56. Γνώση αληθινή είναι η υποµονή των θλίψεων και το να µην κατηγορείς τους
ανθρώπους για τις συµφορές σου.
ΑΓΙΟΣ ΝΕΙΛΟΣ Ο ΑΣΚΗΤΗΣ (442µ.Χ.)
Περί Προσευχής
34. Μη λυπάσαι γιατί δεν ̟παίρνεις αµέσως εκείνο ̟που ζητάς από τον Θεό, γιατί
θέλει να σε ευεργετήσει ̟περισσότερο µε το να υποµένεις καρτερικά στην ̟προσευχή.
Τι ανώτερο υπάρχει από το να ̟πλησιάζεις τον Θεό και να ασχολείσαι σε συνοµιλία
µαζί Του;
ΠΕΤΡΟΣ Ο ∆ΑΜΑΣΚΗΝΟΣ (775µ.Χ.)
....Και γίνεται σταθερός σαν βράχος ̟που δεν σαλεύει από τον άνεµο ή τα κύµατα
του βίου, αλλά είναι ̟πάντοτε ο ίδιος και στην αφθονία και στη φτώχεια, και στην
ευκολία και στη δυσκολία, στην τιµή και στην ατιµία. Και γενικά γνωρίζει σε κάθε
περίσταση και κάθε ̟πράξη µε τη διάκριση, ότι όλα ̟περνούν, και τα ευχάριστα και
τα οδυνηρά˙ και ότι αυτός ο βίος είναι δρόµος ̟προς τον µέλλοντα αιώνα. Και ότι
ίσως χωρίς να το θέλουµε, γίνονται εκείνα ̟που γίνονται, ώστε µάταια ταραζόµαστε
και χάνουµε το στεφάνι της υποµονής και ̟παρουσιαζόµαστε αντίθετοι στο θέληµα
του Θεού, γιατί όλα όσα κάνει ο Θεός είναι ̟πολύ καλά.........
5. Στροφή εντός
Ο άνθρωπος ̟που επιθυµεί να ανέλθει ̟πνευµατικά ̟ρέπει να στραφεί µέσα του. Πρέπει να
εξετάσει τη συµ̟εριφορά του, τις σκέψεις, τα κίνητρα και τα συναισθήµατα του. Πρέπει να
γνωρίζει ότι αυτές οι κινήσεις είναι ψεύτικες. Θα αποκτήσει συµ̟πόνοια ̟προς τους άλλους,
γιατί θα αναγνωρίσει τις αδυναµίες τους σαν δικές του. Έτσι σιγά-σιγά θα συνειδητοποιήσει
την ανώτερη δύναµη(τον Θεό) ̟που υπάρχει µέσα του.
ΑΓΙΟΣ ΝΕΙΛΟΣ Ο ΑΣΚΗΤΗΣ (442µ.Χ.)
Περί Προσευχής
125. Μοναχός είναι εκείνος ̟που νοµίζει τον εαυτό του ένα µαζί µε όλους, µε το να
πιστεύει αδιάλειπτα ότι στον καθένα βλέπει τον εαυτό του.
149. Η ̟προσοχή του νου ̟που ̟προσπαθεί να βρει ̟προσευχή, θα βρει ̟προσευχή. Γιατί
η ̟προσευχή ακολουθεί όσο τιποτε άλλο την ̟προσοχή. Γι’ αυτό ας φροντίσοµε µε
̟προθυµία να αποκτήσοµε την ̟προσοχή.
ΚΑΣΣΙΑΝΟΣ Ο ΡΩΜΑΙΟΣ (451µ.Χ.)
.....Το να µην ενοχλείται η διάνοια από τις ενθυµήσεις αυτές (̟πολλές σκέψεις και
̟πονηροί λογισµοί) είναι αδύνατο. Το να τις δέχεται όµως και να τις µελετά ή να τις
απορριπτει, είναι δυνατό σ’ εκείνον ̟που ̟προσπαθεί. Το να δηµιουργούνται µέσα
µας δεν ̟προέρχεται από εµάς, το διώξιµο τους όµως είναι στην εξουσία µας, και η
διόρθωση της διάνοιας µας εξαρτάται α̟ό την ̟προαίρεση και την επιµέλεια µας.
ΑΓΙΟΣ ΜΑΡΚΟΣ Ο ΑΣΚΗΤΗΣ (430µ.Χ.)
Περί Πνευµατικού Νόµου
63. Εξέταζε τις δικές σου αµαρτίες και όχι του ̟πλησίον σου, και δεν θα διαρπαγεί
από τους δαίµονες το νοερό σου εργαστήριο.
179. Όταν δεις εκείνα ̟που βρίσκονται µέσα σου σταθερά, να κινούνται και να
̟προκαλούν τον νου, ̟που είναι ήσυχος, σε κάποιο ̟πάθος, να γνωρίζεις ότι ο νους
σου κάποτε ̟προηγήθηκε και έφερε σε ̟πράξη και τα έβαλε µέσα στην καρδιά.
186. Η συνείδηση είναι ένα βιβλίο ̟που το έχοµε από τη φύση µας. Εκείνος ̟που το
µελετά στην ̟πράξη, δέχεται βοήθεια
Τα 226 Κεφάλαια
49. ∆εν είναι δυνατόν να συγχωρήσει κανείς µε την καρδιά του τα ̟παραπτώµατα
των άλλων, αν δεν έχει αληθινή ̟πνευµατική γνώση, γιατί αυτή φανερώνει τις
θλίψεις στον καθένα σαν δικές του.
ΗΣΥΧΙΟΣ Ο ΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΣ (433µ.Χ.)
68. Εκείνος ̟που ̟προσέχει διαρκώς στο εσωτερικό του, είναι φρόνιµος και εγκρατής˙
και όχι µόνο αυτό, αλλά και ασχολείται µε ̟πνευµατικές θεωρίες και θεολογεί και
̟προσεύχεται.
ΑΓΙΟΣ ΝΕΙΛΟΣ Ο ΑΣΚΗΤΗΣ (442µ.Χ.)
Περί Προσευχής
40. ∆ίκαιο είναι να µην ̟προσεύχεσαι µόνο για τη δική σου κάθαρση απο τα ̟πάθη,
αλλά και για την κάθαρση κάθε ανθρώπου, για να µιµηθείς τον αγγελικό τρόπο.
43. Αίσθηση ̟προσευχής είναι µια ̟περισυλλογή του νου ενωµένη µε ευλάβεια, µε
κατάνυξη, µε ̟πόνο ψυχής ̟που συνοδεύει την εξοµολόγηση των αµαρτιών και µε
στεναγµούς όχι επιδεικτικούς, αλλά αφανείς.
62. Όταν ο νους σου, από τον µεγάλο ̟πόθο ̟προς τον Θεό, είναι σαν να αποσύρεται
σιγά-σιγά από τη σάρκα και αποστρέφεται τις σκέψεις ̟που ̟προέρχονται από τις
αισθήσεις ή από τη µνήµη ή από την κατάσταση του σώµατος, γεµίζοντας από
ευλάβεια και χαρά, τότε µ̟πορείς να φρονείς ότι ̟πλησίασες στα σύνορα της
αληθινής ̟προσευχής.
ΜΑΞΙΜΟΣ ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΤΗΣ (670µ.Χ.)
Β’ Εκατοντάδα ̟προς Θαλάσσιο
35. Εκείνοι ̟που ζητούν τον Κύριο, δεν ̟πρέπει να Τον ζητούν έξω από τον εαυτό
τους, αλλά µέσα τους, µε την έµ̟πρακτη ̟πίστη.
Γ’ Εκατοντάδα διαφόρων κεφαλαίων
69. ∆ύο ειδών είναι ο φόβος˙ αγνός και µη αγνός. Ο φόβος της κολάσεως ̟που
δηµιουργείται κυρίως για τα αµαρτήµατα µας, επειδή αιτία της δηµιουργίας του
έχει την αµαρτία, δεν είναι αγνός, ούτε και θα υπάρχει για ̟πάντα, γιατί
εξαφανίζεται µε τη µετάνοια µαζί µε την αµαρτία. Εκείνος όµως ̟που ̟πάντοτε
υπάρχει χωρίς τη λύπη για τα αµαρτήµατα, αυτός είναι ο αγνός φόβος. Ο οποίος
δεν θα λείψει ̟ποτέ. Γιατί είναι σαν φυτεµένος από τον Θεό στην κτίση και κάνει
ολοφάνερη σε όλους τη φυσική σεβασµιότητα του Θεού και την υπεροχή Του, ̟που
είναι ̟πάνω από κάθε βασιλεία και δύναµη.
ΝΙΚΗΤΑΣ ΣΤΑΘΑΤΟΣ (1030µ.Χ.)
Α’ Εκατοντάδα
74. .....Στρέψε τις αισθήσεις σου ̟προς το εσωτερικό της ψυχής. Σκύψε µέσα σου ̟προς
εργασία των ανωτέρων. Γίνε κουφός στα ανθρώπινα ̟πράγµατα. Βάλε όλη τη
δύναµη σου στην εργασία των εντολών.....µάθε όχι τα γύρω σου, αλλά τον εαυτό
σου.......
Β’ Εκατοντάδα
8. .......Είναι συµφέρον λοιπόν σ’ εκείνον ̟που µια για ̟πάντα απαρνήθηκε την
̟πολυτάραχη και φοβερή µαταιότητα του βίου, να στρέφεται στον εαυτό του µε
µεγάλη ̟προσοχή και εσωτερική ησυχία και να ζητά να γνωρίσει καλά τον Θεό µέσα
του, αφού η Βασιλεία του Θεού είναι µέσα µας..........
33. Ο Θεός δεν ̟παρατηρεί την επιφάνεια εκείνων ̟που λέµε και κάνουµε, αλλά τις
διαθέσεις των ψυχών και το σκοπό για τον οποίο κάνουµε κάτι απ’ όσα φαίνονται
ή λέµε κάτι απ’ όσα νοούνται........Ο άνθρωπος βλέπει το ̟πρόσωπο, ο Θεός βλέπει
την καρδιά.
35. Γνώρισε τον εαυτό σου. Αυτό είναι η όντως αληθινή ταπείνωση ̟που διδάσκει
την ταπεινοφροσύνη και συντρίβει την καρδιά. Και να εργάζεσαι γι’ αυτό το
πράγµα και να το φυλάγεις. Αν όµως δεν γνώρισες ακόµα τον εαυτό σου, τότε ούτε
τι είναι ταπείνωση γνωρίζεις, ούτε άρχισες την αληθινή ̟πνευµατική εργασία και
φύλαξη. Γιατί το να γνωρίσεις καλά τον εαυτό σου είναι ο σκοπός της εργασίας των
αρετών. 9
38. Εκείνος ̟που γνώρισε τον εαυτό του, τερµάτισε όλα τα κατά Θεόν έργα του και
µ̟πήκε στον άγιο τόπο του Θεού, δηλαδή στη νοερή εργασία του ̟πνεύµατος και στο
θεϊκό λιµάνι της απαθειας και της ταπείνωσης.
ΘΕΟΛΗΠΤΟΣ Ο ΦΙΛΑ∆ΕΛΦΕΙΑΣ (1325µ.Χ.)
Όταν ο νους φεύγει από τα έξω ̟πράγµατα και συνάγεται ̟προς τα έσω, τότε
επιστρέφει στον εαυτό του˙ ενώνεται δηλαδή φυσικώς µε τον κατά διάνοια λόγο
που ενυπάρχει ουσιωδώς µέσα του, ενώνεται µε την ̟προσευχή. Και διαµέσου της
̟προσευχής ανεβαίνει στη γνώση του Θεού µε όλη την αγαπητική του δύναµη και
διάθεση..........
ΟΣΙΟΣ ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ Ο ΜΟΝΑΖΩΝ (1340µ.Χ.)
.....Εσύ, λοιπόν, αφού καθίσεις και συγκεντρώσεις τον νου σου, ̟πέρασε τον στην
αναπνευστική οδό ̟σου που αρχίζει από τη µύτη και οδηγεί τον αέρα στην καρδιά˙ και
ώθησε το νου σου και ανάγκασε τον να κατέβει µαζί µε τον εισπνεόµενο αέρα στην
καρδιά. Κι όταν εισέλθει εκεί, τα µετέπειττα δεν θα είναι χωρίς ευφροσύνη και
χαρά.............Γιατί η βασιλεία των ουρανών είναι µέσα µας, και καθώς ο νους την
̟παρατηρεί εκεί και µε την καθαρή ̟προσευχή την επιδιώκει, νοµίζει βδελυρά και
µισητά όλα τα έξω. ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΕΣΩΤΕΡΟ ΦΩΣ
6. Ησυχία
Ησυχία στο νου σηµαίνει απουσία λογισµών (δηλαδή σκέψεων). Αυτή η κατάσταση φαίνεται
να ̟πλησιάζει ̟περισσότερο στην εµ̟πειρία γνώσης, σταθερότητας και ευτυχίας. Περιγράφεται
επίσης σαν το σηµείο ένωσης µε τον Θεό.
ΜΕΓΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ (300µ.Χ.)
107. Ο άνθρωπος εξαιτίας του σώµατος είναι θνητός, αλλά εξαιτίας του νου και του
λογικού είναι αθάνατος. Ενώ σωπαίνεις σκέφτεσαι, κι όταν σκεφτείς µιλάς, γιατί
µέσα στη σιωπή ο νους γεννά τον λόγο. Ευχάριστος λόγος ̟που ̟προσφέρεται στο
Θεό, είναι σωτηρία του ανθρώπου.
ΗΣΑΪΑΣ Ο ΑΝΑΧΩΡΗΤΗΣ (370µ.Χ.)
10. Αν ελευθερωθεί ο νους του ανθρώπου από όλους τους εχθρούς του, δηλαδή από
τα ̟πάθη, και αναπαυτεί, τότε βρίσκεται σε καινούργια ζωή και σκέφτεται
καινούργια ̟ράγµατα, θεϊκά και άφθαρτα.
ΑΓΙΟΣ ΜΑΡΚΟΣ Ο ΑΣΚΗΤΗΣ (430µ.Χ.)
Τα 226 Κεφάλαια
31. ∆εν µ̟πορεί να ησυχάσει ο νους, αν δεν ησυχάσει το σώµα. Ούτε να καταργήσει
τον τοίχο ̟που τα χωρίζει, χωρίς ησυχία και ̟προσευχή.
ΗΣΥΧΙΟΣ Ο ΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΣ (433µ.Χ.)
15. Άλλος τρόπος είναι να κρατάς την καρδιά σου ̟πάντοτε σε βαθιά σιωπή και
ησυχία από κάθε λογισµό και να ̟προσεύχεσαι.
132. Η καρδιακή ησυχία, όταν ̟πραγματοποιείται, θα δει µε µυστική γνώση τον
υψηλό βυθό˙ και θ’ ακούσει εξαίρετα ̟πράγµατα από τον Θεό το αυτί του νου ̟που
ησυχάζει. ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΣ
148. Σκληρό και δύσκολο φαίνεται στους ανθρώπους το να ησυχάζει η ψυχή τους
από κάθε λογισµό. Και ̟πράγµατι είναι δύσκολο και επίπονο. Και δεν είναι
δυσβάστακτο µόνο σε όσους είναι αµύητοι στον ̟πνευµατικό ̟πόλεµο, το να
̟περιορίζουν και να ̟περικλείουν τον ασώµατο νου µέσα στο σωµατικό σπίτι, αλλ’
ακόµη και σε εκείνους ̟που έχουν λάβει ̟πείρα της εσωτερικής άυλης πάλης. ΚΑΤΑΠΛΗΚΤΙΚΟ
ΝΙΚΗΤΑΣ ΣΤΑΘΑΤΟΣ (1030µ.Χ.)
Β’ Εκατοντάδα
64. Ησυχία είναι κατάσταση του νου απαλλαγµένη από κάθε ενόχληση, γαλήνη της
ελευθερωµένης και γεµάτης αγαλλίαση ψυχής, ατάραχη και ακλόνητη στήριξη της
καρδιάς στο Θεό, θεωρία φωτός, γνώση µυστηρίων Θεού, λόγος σοφίας ̟που
̟προέρχεται από καθαρή διάνοια, άβυσσος θεϊκών νοηµάτων, αρπαγή του νου στον
Θεό, κοινωνία µε τον Θεό, ακοίµητα µάτια, ̟προσευχή νοερή, άκοπη ανάπαυση
µέσα σε µεγάλους κόπους. Και τέλος ένωση και συνάφεια µε τον Θεό.
ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΕΣΩΤΕΡΟ ΦΩΣ
ΚΑΛΛΙΣΤΟΣ ΚΑΙ ΙΓΝΑΤΙΟΣ ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΙ (1360µ.Χ.)
.......Ησυχία είναι η απόθεση νοηµάτων και άρνηση εύλογων φροντίδων. Οποιος
κατέκτησε την ̟πραγµατική ησυχία δεν θα φροντίσει ούτε για το σώµα του, γιατί
ξέρει ότι δεν ψεύδεται ο Θεός ̟ου υποσχέθηκε ότι θα φροντίσει εκείνος.
Αν ησυχάζεις και θέλεις να είσαι µόνος µε µόνο τον Θεό, µην ̟παραδεχτείς ̟ποτέ ότι
και να δεις αισθητό ή νοερό, µέσα σου ή από έξω, ακόµα κι αν είναι η όψη τάχα του
Χριστού ή µορφή Αγγέλου ή Αγίου ή ένα φωτεινό αποτύπωµα ̟που σχηµατίζεται ως
φαντασία στο νου, αλλά να µείνεις δύσπιστος και επιφυλακτικός σ’ αυτό, ακόµα κι
αν ̟πρόκειται για κάτι αγαθό. ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ
......Περισσότερο απ’ όλα αγάπησε τη σιωπή, γιατί σε ̟πλησιάζει στον καρπό, ενώ η
γλώσσα αδυνατεί να τον εξηγήσει. Πρώτα λοιπόν ας βιάσοµε τον εαυτό µας να
σιωπαίνει. Και τότε από τη σιωπή γεννιέται µέσα µας κάτι ̟που µας οδηγεί στην ίδια
τη σιωπή.....
Καρδιά τέλεια λέγεται ίσως εκείνη ̟που δεν έχει µε κανένα τρόπο καµµία φυσική
κίνηση ̟προς οτιδήποτε˙ στην οποία έρχεται ο Θεός και, σαν σε ̟πίνακα καλά
καθάρισµένο από την άκρα απλότητα, γράφει τους δικούς του νόµους.
ΜΑΞΙΜΟΣ ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΤΗΣ (670µ.Χ.)
Α’ Εκατοντάδα ̟ερί αγάπης
96. ∆εν γνωρίζοµε το Θεό από την ουσία του, αλλά από τα θαυµαστά έργα του και
την ̟πρόνοια του για τα όντα. Απ’ αυτά, σαν µέσα ΑΠό καθρέφτη, βλέποµε την
άπειρη αγαθότητα και σοφία και δύναµη του.
ΑΓΙΟΣ ΜΑΡΚΟΣ Ο ΑΣΚΗΤΗΣ (430µ.Χ.)
Τα 226 Κεφάλαια
180. Εκείνος ̟που οµιλεί ορθά, οφείλει να ̟πιστεύει ότι ̟παραλαµβάνει από το Θεό τα
λόγια. Η αλήθεια δεν είναι αυτού ̟που µιλά αλλά του Θεού ̟που ενεργεί.
ΗΣΥΧΙΟΣ Ο ΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΣ (433µ.Χ.)
32. Πρέπει να µισούµε την ελευθεροστοµία σαν δηλητήριο της έχιδνας και να
αποφεύγουµε τις ̟πολλές συνοµιλίες σαν φίδια και γεννήµατα εχιδνών, γιατί αυτές
µ̟πορούν το ταχύτερο να κάνουν τον αγωνιστή να λησµονήσει τελείως τον
εσωτερικό ̟πόλεµο και να κατακρηµνίσουν την ψυχή από την υψηλή χαρά ̟που
προέρχεται από την καθαρότητα της καρδιάς. Η καταραµένη λησµοσύνη είναι
αντίθετη στην καρδιακή ̟προσοχή, όσο το νερό στη φωτιά, και κάθε στιγµή τής είναι
ισχυρός αντιπαλος˙ από τη λησµοσύνη καταντούµε στην αµέλεια και από την
αµέλεια στην καταφρόνηση θειών και τη ραθυµία και σε άτοπες απιθυµίες.
125. Αν, µε τη βοήθεια του Θεού, κάθε µέρα κερδίζοµε από τη νήψη µας, δεν ̟πρέπει
να συµ̟εριφερόµαστε µε αδιαφορία και να ζηµιωνόµαστε µε ̟ολλές επιβλαβείς
συνοµιλίες˙ αλλά µάλλον ̟πρεπει να καταφρονούµε τα µάταια για το αξιαγάπητο
και γλυκό κέρδος της αρετής αυτής και την οµορφιά της.
ΜΑΞΙΜΟΣ ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΤΗΣ (670µ.Χ.)
Γ’ Εκατοντάδα ̟ερί αγάπης
7. Η ̟πολυλογία και η ̟πολυφαγία είναι αίτια της ακολασίας. Η φιλαργυρία και η
κενοδοξία είναι αίτια του µίσους ̟προς το ̟πλησίον. Η µητέρα τους η φιλαυτία, είναι
αιτία και των δύο.
Η ΤΕΛΕΙΟΤΕΡΗ ΜΟΡΦΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ.
ΤΑ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΤΟ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΜΟΥ.
ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ των Ιερών Νηπτικών
Νήψη: η ̟νευµατική εγρήγορση, η διαρκής ̟προσοχή.
Νηπτικός-ή-όν, νήφων-ούσα-ον: αυτός ̟που έχει νηφαλιότητα, ̟που είναι νηφάλιος (σε
̟πνευµατική εγρήγορση).
Η Φιλοκαλία είναι µία ανθολογία Πατερικών κειµένων ̟που συλλέχθηκαν απο τον
Νικόδηµο γύρω στο 1770µ.Χ. και εκδόθηκαν αρχικά σε ένα τόµο το 1782 στη Βενετία.
Μετά το Β´ Παγκόσµιο Πόλεµο τα κείµενα αυτά διορθώθηκαν, εµ̟λουτίστηκαν και
µεταφράστηκαν σε ̟ολλές γλώσσες. Στα νεοελληνικά εκδόθηκαν σε ̟έντε τόµους το 1978.
Αντικείµενο της Φιλοκαλίας (αγαπη του καλού, δηλαδή του αγαθού), είναι η
̟πνευµατική ανέλιξη του ανθρώπου µέσω της µοναχικής ζωής και της νοερής ̟προσευχής.
Μέσω εµ̟ειρίας, οι µοναχοί ̟περιγράφουν την οδό δια µέσου της οποίας ενώνεται ο
άνθρωπος µε το Θείο, καθώς και τα εµ̟πόδια ̟που συναντάει, όχι για να επιδειχτούν οι
ίδιοι, αλλά υπακούοντας στο χρέος να βοηθηθούν οι άλλοι άνθρωποι. Στη Φιλοκαλία
̟περιέχονται επίσης και συγκεκριµένες οδηγίες στους µοναχούς ̟που αφορούν στις
δραστηριότητες της ηµέρας, το φαγητό, την ψαλµωδία, τη σχέση τους µε τον Ηγούµενο,
τις εργασίες κλπ.
1. Ο Υλικός Κόσµος
Ο άνθρωπος ̟πρέπει να σταµατήσει να ασχολείται και να ̟πιστεύει στον υλικό κόσµο αν επιθυµεί
να γνωρίσει τον ̟πραγµατικό εαυτό του και να ενωθεί µε το Θεό. Αυτό, γιατί ο υλικός κόσµος
είναι µεταβλητός και έχει δοθεί από το ∆ηµουργό. Αυτός ̟που βρίσκεται στον ̟πνευµατικό
δρόµο θα αναζητήσει τον Πλάστη και όχι το δηµιούργηµα. Η εγκατάλειψη του υλικού
κόσµου σηµαίνει τη µείωση της ενασχόλησης µε τα αντικείµενα των αισθήσεων, όπως
επίσης η άφεση του εγωισµού και των επιθυµιών. Αυτό θα µειώσει τις έγνοιες του και και
θα ησυχάσει το νου του. Σαν υλικός κόσµος ορίζεται όχι µόνο το σύνολο των αντικειµένων
̟που βρίσκονται έξω από τον άνθρωπο, αλλά και οι ̟πράξεις της κακίας ̟που διαπράττει ή
νοείται. Τέλος, δεν είναι τα ̟πράγµατα-αντικείµενα ̟που γεννούν τα ̟πάθη στον άνθρωπο, αλλά
η σχέση του µε το νόηµα τους.
ΜΕΓΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ (300µ.Χ.)
3. Η εγκράτεια, η ανεξικακία, η σωφροσύνη, η εγκαρτέρηση, η υποµονή και οι
̟παρόµοιες µέγιστες και ενάρετες δυνάµεις µας δόθηκαν από τον Θεό και είναι
αντίθετες και αντιστέκονται και µας βοηθούν στις αντίστοιχες ̟προς αυτές κακίες.
Αν γυµνάζοµε αυτές τις δυνάµεις και τις έχοµε ̟πάντοτε ̟πρόχειρες, τότε νοµίζοµε
ότι δε µας συµβαίνει ̟πια τίποτε δύσκολο ή θλιβερό ή αβάσταχτο˙ γιατί σκεφτόµαστε
ότι όλα είναι ανθρώπινα και τα νικούν οι αρετές ̟που έχοµε. Αυτά δεν τα έχουν
υπ’όψιν τους οι ανόητοι άνθρωποι. Ούτε σκέφτονται ότι τα πάντα γίνονται σωστά
και όπως ̟πρέπει για το συµφέρον µας, για να λάµψουν οι αρετές µας και να
στεφανωθούµε από το Θεό.
4. Την απόκτηση των χρηµάτων και το ̟πλούσιο ξόδεµα τους να τα θεωρείς µόνο
σαν φαντασία ̟που δεν κρατά ̟παρά λίγο καιρό, (και) ξέροντας ότι η ενάρετη και
θεάρεστη ζωή διαφέρει από τον ̟πλούτο. Όταν το µελετάς αυτό σταθερά, ούτε θα
αναστενάξεις, ούτε θα κραυγάσεις, ούτε θα κατηγορήσεις κανέναν, αλλά θα
ευχαριστείς τον Θεό για όλες τις ευεργεσίες ̟που σου δίνει, βλέποντας ότι οι 2
χειρότεροι από σένα στηρίζονται στα λόγια και στα χρήµατα. Γιατί η επιθυµία, η
δόξα (φιλοδοξία) και η άγνοια είναι τα ̟πιο κακά ̟πάθη της ψυχής.
6. Όσο ̟πιο λίγη ̟περιουσία έχει κανείς, τόσο ευτυχισµένος είναι. Γιατί δεν φροντίζει
για ̟πολλά ̟πράγµατα, για υπηρέτες, καλλιεργητές, απόκτηση ζώων. Όταν
αφοσιωνόµαστε σ’ αυτά κι ύστερα µας συµβαίνουν εξ’ αιτίας αυτών δυσκολίες,
κατηγορούµε τον Θεό. Με την αυθαίρετη επιθυµία µας τρέφουµε τον θάνατο και
έτσι µένουµε στο σκοτάδι της αµαρτωλής ζωής, µέσα στην ̟πλάνη, χωρίς να
αναγνωρίζουµε τον ̟πραγµατικό εαυτό µας.
156. Η ̟πρόνοια του Θεού είναι ̟που συγκρατεί τον κόσµο. Και δεν υπάρχει κανένας
τόπος στον κόσµο απ’ όπου να απουσιάζει η ̟πρόνοια του Θεού. Πρόνοια είναι ο
αυτοδύναµος λόγος του Θεού ο οποίος διαµορφώνει την ύλη ̟που έρχεται στον
κόσµο και είναι ο δηµιουργός και τεχνίτης όλων όσων γίνονται. Γιατί η ύλη δεν
µ̟ορεί να τακτοποιηθεί χωρίς τη δηµιουργική δύναµη του λόγου, ̟που είναι εικόνα
και νους και σοφία και ̟πρόνοια του Θεού.
ΗΣΑΪΑΣ Ο ΑΝΑΧΩΡΗΤΗΣ (370µ.Χ.)
8. Αν απαλλαγεί ο νους από κάθε ελπίδα αυτού του κόσµου, αυτό είναι το σηµείο
ότι ̟πέθανε µέσα σου η αµαρτία.
13. Αν ο άνθρωπος δεν µισήσει τα έργα αυτού του κόσµου, δεν µ̟πορεί να λατρεύσει
τον Θεό. Και ̟ποιά είναι η λατρεία του Θεού; Το να µην έχει κανείς τιποτε ξένο στο
νου του, όταν ̟προσεύχεται σ’ Αυτόν˙ να µη νοιώθει άλλη ηδονή, όταν τον
∆οξολογεί˙ να µη διατηρεί καµµία κακία, όταν ψάλλει σ’ Αυτόν˙ να µην έχει µίσος
εναντίον κανενός, όταν ̟προτιµά Αυτόν˙ ούτε να υπάρχει καµία ζηλοφθονία
πονηρή ̟που να µας εµ̟ποδίζει όταν απευθυνόµαστε σ’ Αυτόν και Τον θυµόµαστε
πάντοτε. Γιατί τα ̟παραπάνω σκοτεινά εµ̟πόδια είναι τείχος ̟που ̟περικυκλώνει τη
δυστυχισµένη ψυχή και δεν µ̟πορεί να λατρεύσει καθαρά τον Θεό, εφόσον τα έχει
αυτά.
ΑΓΙΟΣ ΜΑΡΚΟΣ Ο ΑΣΚΗΤΗΣ (430µ.Χ.)
Περί Πνευµατικού Νόµου
109. Όταν ακούσεις τον Κύριο να λέει: «Καθένας ̟που δεν απαρνιέται όλα τα
υπάρχοντα του, δεν είναι άξιος για µένα», µην εννοήσεις ότι λέει µόνο για
χρήµατα, αλλά και για όλες τις ̟πράξεις της κακίας.
ΗΣΥΧΙΟΣ Ο ΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΣ (433µ.Χ.)
53. Ο νους ̟που δεν αµελεί την κρυφή εργασία του, µαζί µε τα άλλα καλά ̟που θα
βρει από την αδιάκοπη φύλαξη του, θα βρει και τις ̟πέντε αισθήσεις του σώµατος να
είναι αργές από τα εξωτερικά κακά. Γιατί µε το να ̟προσέχει στην αρετή και τη
νήψη του και µε το να θέλει να ενδιατρίβει στις καλές σκέψεις, δεν ανέχεται να τον
κλέβουν οι ̟πέντε αισθήσεις ̟που του φέρνουν υλικούς και µάταιους λογισµούς˙ αλλά
επειδή γνωρίζει ̟πόσο απατηλές είναι, ̟πολλές φορές τις ̟περιορίζει ακόµα και µέσα
του.
69. Οποιος δεν ξέρει να βαδίζει στον ̟πνευµατικό δρόµο, δεν φροντίζει διόλου για
τις εµ̟παθείς σκέψεις. Όλη του η ασχολία είναι γύρω από τη σάρκα και ή είναι
γαστρίµαργος και ακόλαστος, ή λυπάται και οργίζεται και µνησικακεί˙ µε αυτά
σκοτίζει τον νου του. Ή ̟πάλι µεταχειρίζεται υπερβολική άσκηση και θολώνει τη
διάνοια του.
ΜΑΞΙΜΟΣ ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΤΗΣ (670µ.Χ.)
Β’ Εκατοντάδα ̟περί αγάπης
51. Όταν δεις τον νου σου να απασχολείται µε ευχαρίστηση µε τα υλικά και να
καταγίνεσαι µε τα νοήµατα τους, να γνωρίζεις ότι µάλλον τα υλικά αγαπάς ̟παρά
τον Θεό. «Γιατί όπου είναι ο θησαυρός σας, λέει ο Κύριος, εκεί θα είναι και η
καρδιά σας».
∆’ Εκατοντάδα διαφόρων κεφαλαίων
10. Τόσο ̟πολύ έχει µε την αίσθηση ριζώσει στην ανθρώπινη φύση η δύναµη της
αλογίας, ώστε ̟πολλοί να νοµίζουν ότι ο άνθρωπος δεν είναι τίποτε άλλο, ̟παρά
µόνο σάρκα ως µέσο απόλαυσης της ̟παρούσας ζωής.
ΣΤ’ Εκατοντάδα διαφόρων κεφαλαίων
5. Όταν ο νους νοµίσει ότι η αίσθηση είναι κατά φύση δική του δύναµη, τότε
µ̟πλεγµένος µε τις εξωτερικές µορφές των αισθητών,επινοεί τις σαρκικές ηδονές,
καθώς δεν µ̟ορεί να ξεπεράσει τη φύση των ορατών, γιατί έχει ̟πιαστεί σε εµ̟παθή
σχέση µε την αίσθηση.
ΠΕΤΡΟΣ Ο ∆ΑΜΑΣΚΗΝΟΣ (775µ.Χ.)
.....Ό,τι και να κάνει κανείς, χρεωστεί να θυµάται τον Ποιητή του κάθε ̟πράγµατος.
Για ̟παράδειγµα, βλέπεις το φως, µη λησµονήσεις Εκείνον ̟που σου το χάρισε.
Βλέπεις ουρανό και γη, θάλασσα και όλα τα δηµιουργήµατα, θαύµασε και δόξασε
τον ∆ηµιουργό τους. Φόρεσες ρούχο, γνώριζε εκείνον ̟που σου το χάρισε και ύµνησε
Τον ̟που ̟προνοεί για τη ζωή σου. Και γενικά, κάθε κίνηση να σου γίνεται αφορµή
να δοξάζεις τον Θεό......
ΝΙΚΗΤΑΣ ΣΤΑΘΑΤΟΣ (1030µ.Χ.)
Α’ Εκατοντάδα
76. Το να γίνει κανείς µοναχός δεν σηµαίνει να φύγει από τους ανθρώπους και τον
κόσµο, αλλά να αφήσει τον εαυτό του, να φύγει από τα θελήµατα της σάρκας και
να ̟πάει στην κατάσταση την έρηµη από ̟πάθη...............
Γ’ Εκατοντάδα ̟περί αγάπης
18. Ο φιλήδονος αγαπά τα χρήµατα για να ζει µε απολαύσεις. Ο κενόδοξος για να
δοξαστεί µε αυτά, και ο άπιστος για να τα κρύψει και να τα φυλάξει, επειδή
φοβάται ̟πείνα, γειρατιά, ασθένεια ή ξενιτεµό, και ελπίζει ̟πιο ̟πολύ στα χρήµατα
̟παρά στον Θεό, τον δηµιουργό όλης της κτίσεως ̟που ̟προνοεί και για τα ̟πιο µικρά
όντα.
ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΣΙΝΑΪΤΗΣ (1130µ.Χ.)
127.......Αληθινός φιλόσοφος είναι εκείνος ̟ου γνωρίζει από τα όντα την Αιτία των
όντων ή ̟που γνωρίζει τα όντα από την Αιτία τους, αφού έφτασε στην υπέρνοη
ένωση µε τον Θεό και στην άµεση ̟πίστη και δεν έµαθε µόνο, αλλά και έπαθε από τα
θεία. 4
2. Απόσπαση
Η έννοια της απόσπασης δίνεται αφενός ως µία υγιής σχέση µε τον υλικό κόσµο, τους
ανθρώπους και τα αντικείµενα, και αφετέρου ως µια αποστασιοποιηµένη θεώρηση των
συναισθηµάτων, ακόµα και αυτών ̟που φαίνονται ευχάριστα.
ΜΑΞΙΜΟΣ ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΤΗΣ (670µ.Χ.)
Γ’ Εκατοντάδα ̟περί αγάπης
38. Μεγάλο ̟πράγµα να µην έχει κανείς ̟πάθος ̟προς τα ̟πράγµατα. Όµως ̟πολύ
µεγαλύτερο απ’ αυτό είναι να µένει απαθής ̟προς τα νοήµατα τους.
40. Ο νους του θεοφιλούς ανθρώπου δεν ̟πολεµά εναντίον των ̟πραγµάτων ούτε των
νοηµάτων τους, αλλά εναντίον των ̟παθών ̟που συνδέονται µε τα νοήµατα των
̟πραγµάτων. Για ̟παράδειγµα δεν ̟πολεµά εναντίον της γυναίκας ή εναντίον εκείνου
που τον λύπησε, ούτε εναντίον των φαντασιών τους, αλλά εναντίον των ̟παθών ̟που
συνδέονται µε τις φαντασίες.
Ε’ Εκατοντάδα διαφόρων κεφαλαίων
24. Μακάριος ̟πράγµατι είναι εκείνος ο νους ̟που ̟πέθανε µε τρόπο αξιέπαινο για
όλα τα όντα. Για τα αισθητά µε την απόθεση της ενέργειας των αισθήσεων, ενώ για
τα νοητά µε την ̟παύση της νοερής κινήσεως.
ΠΕΤΡΟΣ Ο ∆ΑΜΑΣΚΗΝΟΣ (775µ.Χ.)
.....Και ̟πάλι αν έχει µεγάλη ̟προθυµία σε κάθε ̟πνευµατική εργασία και δάκρυα, να
µη το νοµίσει αυτό χαρά, αλλά να το νοµίσει απάτη και ετοιµασία ̟πολέµου. Και
γενικά, κάθε ̟πράγµα καλό ή κακό οφείλει να το καταφρονεί για να µένει ατάραχος
σε όλα και να ησυχάζει και να αγωνίζεται κατά τη δύναµη του....
ΑΓΙΟΣ ΣΥΜΕΩΝ Ο ΝΕΟΣ ΘΕΟΛΟΓΟΣ (1000µ.Χ.)
35. Οποιος είναι τυφλός ̟προς το Ένα, είναι εντελώς τυφλός ̟προς όλα. Οποιος
βλέπει στο Ένα, βρίσκεται στη θεωρία των ̟πάντων˙ απέχει από τη θεωρία των
πάντων και φτάνει στη θεωρία των ̟πάντων, όντας έξω από τα θεωρούµενα. Όταν
έτσι βρίσκεται στο Ένα, βλέπει τα ̟πάντα˙ και ενώ είναι στα ̟πάντα, δεν βλέπει
τίποτα απ’ αυτά.Οποιος βλέπει στο Ένα, µέσω του Ενός βλέπει και τον εαυτό του
και όλα και όλους˙ και όντας κρυµµένος στο Ένα, τιποτα από τα ̟πάντα δε βλέπει. ΚΑΤΑΠΛΗΚΤΙΚΟ
3. Οργή-Θυµός
Η οργή και ο θυµός είναι αποτελέσµατα επιθυµίας. Όταν εγερθούν στρέφονται εναντίον
ολόκληρης της ∆ηµιουργίας, έµψυχης και άψυχης. Ο θυµός ταράζει την ησυχία του νου και
τότε δεν µ̟πορεί να ̟παρατηρηθεί το είδος και η ̟ποιότητα των σκέψεων ̟που τον κατακλύζουν.
Αν ο νους µ̟ορέσει να ̟παραµείνει σταθερός στην ησυχία, αυτή η ̟παρατήρηση µ̟πορεί και
πραγματοποιείται, και τότε ο άνθρωπος εξοικειώνεται µε το ̟περιεχόµενο των σκέψεων και
συναισθηµάτων του.
ΜΕΓΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ (300µ.Χ.)
12. Πρεπει ̟πραγµατικά οι άνθρωποι να επιµελούνται τα ήθη τους και να ζουν
όπως ̟πρέπει. Όταν το κατορθώσουν αυτό, τότε εύκολα µ̟ορούν να γνωρίσουν και
τα θεία˙ γιατί όποιος µε όλη του την καρδιά και την ̟πίστη του σέβεται τον Θεό, έχει
τη βοήθεια του να δαµάζει και να κρατεί τον θυµό και την επιθυµία του. Επειδή
αιτία όλων των κακών είναι η επιθυµία και ο θυµός.
ΚΑΣΣΙΑΝΟΣ Ο ΡΩΜΑΙΟΣ (451µ.Χ.)
.....Και γι’ αυτό ̟πρέπει εκείνοι ̟ου επιζητούν την τελειότητα της ̟πραότητας, να
φροντίζουν όσο µ̟πορούν ̟περισσότερο, όχι µόνο εναντίον των ανθρώπων να µην
οργίζονται, αλλά ούτε εναντίον των ζώων, ούτε και κατά των άψυχων. Γιατί
θυµούµαι, όταν ήµουν στην έρηµο θύµωσα εναντίον καλαµιού ̟που δε µου άρεσε το
̟πάχος ή η λεπτότητα του. Επίσης θύµωσα και εναντίον ξύλου ̟που δεν µ̟πόρεσα να
το κόψω αµέσως. Επίσης και εναντίον ̟πέτρας από εκείνες ̟που βγάζουν φωτιά και
δεν έβγαλε γρήγορα. Έτσι είχε δυναµώσει η οργή, ώστε να στρέφεται και κατά των
αναισθήτων ̟πραγµάτων.
ΑΓΙΟΣ ΝΕΙΛΟΣ Ο ΑΣΚΗΤΗΣ (442µ.Χ.)
Περί Προσευχής
3. Η ̟προσευχή είναι συναναστροφή του νου µε το Θεό.
27. Αν οπλίζεσαι εναντίον του θυµού, δεν θα ανεχτείς ̟ποτέ επιθυµία. Γιατί η
επιθυµία ̟προσφέρει τα υλικά στον θυµό και αυτός ταράζει το νοερό µάτι και
διαφθείρει την κατάσταση της ̟προσευχής. ΤΟ ΝΟΕΡΟ ΜΑΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΤΡΙΤΟΣ ΟΦΘΑΛΜΟΣ Η ΠΥΛΗ ΣΤΟΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΚΟΣΜΟ.
∆ΙΑ∆ΟΧΟΣ ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΦΩΤΙΚΗΣ (7ος αι.)
26. Οι αγωνιζόµενοι ̟πρέπει να διατηρούν ̟πάντοτε ατάραχη τη διάνοια τους, για να
µ̟πορεί ο νους να διακρίνει τους λογισµούς ̟που ̟περνούν απ’ αυτόν˙ και τους
καλούς ̟που τους στέλνει ο Θεός, να τους αποθηκεύει στα ταµεία της µνήµης, ενώ
τους κακούς και δαιµονικούς να τους απορρίπτει. Όταν η θάλασσα έχει γαλήνη, οι
ψαράδες διακρίνουν τι κινείται ως κάτω στον βυθό και σχεδόν τίποτα δεν τους
διαφεύγει από τις κινήσεις των ψαριών. Όταν όµως ταράζεται από τους ανέµους
κρύβει εξαιτίας της ταραχής όσα αφήνει να φαίνονται τον καιρό της γαλήνης˙ και
βλέποµε τότε ανίσχυρη την τέχνη των ψαράδων. Το ίδιο συµβαίνει και µε τον νου
̟που ασχολείται σε θείες θεωρίες, και µάλιστα όταν ταράζεται το βάθος της ψυχής
από την άδικη οργή. 6
ΜΑΞΙΜΟΣ ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΤΗΣ (670µ.Χ.)
∆’ Εκατοντάδα ̟ερί αγάπης
14. Το κακό δεν βρίσκεται στην ουσία των όντων, αλλά στη σφαλερή και άλογη
κίνηση τους.
76. Καθάρισε τον νου σου από την οργή και τη µνησικακία και τους αισχρούς
λογισµούς, και τότε θα µ̟ορέσεις να νιώσεις ότι ο Θεός κατοικεί µέσα σου.
4. Υποµονή
Χωρίς υποµονή είναι αδύνατη η επίτευξη της σοφίας. Εάν ο άνθρωπος δεν µακροθυµεί, τότε
στρέφεται εναντίον της δηµιουργίας, χάνει τη σταθερότητα του και ξεχνάει τον Θεό ̟που
κάνει τα ̟πάντα µε καλοσύνη.
ΜΕΓΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ (300µ.Χ.)
40. Το να γίνει κανείς αγαθός και σοφός ξαφνικά, είναι αδύνατο. Γίνεται ωστόσο µε
την κοπιαστική µελέτη, µε τη συναναστροφή µε ενάρετους ανθρώπους, µε την
̟πείρα, µε τον καιρό, µε την άσκηση και µε την επιθυµία των καλών έργων. Ο
αγαθός άνθρωπος ̟που αγαπά τον Θεό και τον γνωρίζει αληθινά, δεν ̟παύει να
κάνει ̟πλούσια όλα όσα αρέσουν σ’ Αυτόν. Αλλά τέτοιοι ανθρωποι είναι σπάνιοι.
ΑΓΙΟΣ ΜΑΡΚΟΣ Ο ΑΣΚΗΤΗΣ (430µ.Χ.)
Περί Πνευµατικού Νόµου
19. Αγρυπνία και ̟προσευχή και υποµονή των θλιβερών, φέρνουν συντριβή ασφαλή
και ωφέλιµη στην καρδιά, αρκεί να µη διαλύσοµε την ισορροπία των τριών αυτών
µε την ̟πλεονεξία. Εκείνος ̟ου υποµένει σ’ αυτά, θα λάβει βοήθεια και στα άλλα.
Εκείνος όµως ̟που τα αµελεί και διασκορπίζεται εδώ κι εκεί, θα νοιώσει ανυπόφορη
οδύνη κατά την ώρα του θανάτου.
29. Εκείνος ̟που θέλει να ̟περάσει τη νοητή θάλασσα των ̟παθών, µακροθυµεί
(ανέχεται), αγρυπνεί, εγκρατεύεται. Αν ̟προσπαθήσει να ̟περάσει χωρίς αυτά τα
τέσσερα, ταράζει µόνο την καρδιά, να ̟περάσει όµως δεν µ̟ορεί.
56. Γνώση αληθινή είναι η υποµονή των θλίψεων και το να µην κατηγορείς τους
ανθρώπους για τις συµφορές σου.
ΑΓΙΟΣ ΝΕΙΛΟΣ Ο ΑΣΚΗΤΗΣ (442µ.Χ.)
Περί Προσευχής
34. Μη λυπάσαι γιατί δεν ̟παίρνεις αµέσως εκείνο ̟που ζητάς από τον Θεό, γιατί
θέλει να σε ευεργετήσει ̟περισσότερο µε το να υποµένεις καρτερικά στην ̟προσευχή.
Τι ανώτερο υπάρχει από το να ̟πλησιάζεις τον Θεό και να ασχολείσαι σε συνοµιλία
µαζί Του;
ΠΕΤΡΟΣ Ο ∆ΑΜΑΣΚΗΝΟΣ (775µ.Χ.)
....Και γίνεται σταθερός σαν βράχος ̟που δεν σαλεύει από τον άνεµο ή τα κύµατα
του βίου, αλλά είναι ̟πάντοτε ο ίδιος και στην αφθονία και στη φτώχεια, και στην
ευκολία και στη δυσκολία, στην τιµή και στην ατιµία. Και γενικά γνωρίζει σε κάθε
περίσταση και κάθε ̟πράξη µε τη διάκριση, ότι όλα ̟περνούν, και τα ευχάριστα και
τα οδυνηρά˙ και ότι αυτός ο βίος είναι δρόµος ̟προς τον µέλλοντα αιώνα. Και ότι
ίσως χωρίς να το θέλουµε, γίνονται εκείνα ̟που γίνονται, ώστε µάταια ταραζόµαστε
και χάνουµε το στεφάνι της υποµονής και ̟παρουσιαζόµαστε αντίθετοι στο θέληµα
του Θεού, γιατί όλα όσα κάνει ο Θεός είναι ̟πολύ καλά.........
5. Στροφή εντός
Ο άνθρωπος ̟που επιθυµεί να ανέλθει ̟πνευµατικά ̟ρέπει να στραφεί µέσα του. Πρέπει να
εξετάσει τη συµ̟εριφορά του, τις σκέψεις, τα κίνητρα και τα συναισθήµατα του. Πρέπει να
γνωρίζει ότι αυτές οι κινήσεις είναι ψεύτικες. Θα αποκτήσει συµ̟πόνοια ̟προς τους άλλους,
γιατί θα αναγνωρίσει τις αδυναµίες τους σαν δικές του. Έτσι σιγά-σιγά θα συνειδητοποιήσει
την ανώτερη δύναµη(τον Θεό) ̟που υπάρχει µέσα του.
ΑΓΙΟΣ ΝΕΙΛΟΣ Ο ΑΣΚΗΤΗΣ (442µ.Χ.)
Περί Προσευχής
125. Μοναχός είναι εκείνος ̟που νοµίζει τον εαυτό του ένα µαζί µε όλους, µε το να
πιστεύει αδιάλειπτα ότι στον καθένα βλέπει τον εαυτό του.
149. Η ̟προσοχή του νου ̟που ̟προσπαθεί να βρει ̟προσευχή, θα βρει ̟προσευχή. Γιατί
η ̟προσευχή ακολουθεί όσο τιποτε άλλο την ̟προσοχή. Γι’ αυτό ας φροντίσοµε µε
̟προθυµία να αποκτήσοµε την ̟προσοχή.
ΚΑΣΣΙΑΝΟΣ Ο ΡΩΜΑΙΟΣ (451µ.Χ.)
.....Το να µην ενοχλείται η διάνοια από τις ενθυµήσεις αυτές (̟πολλές σκέψεις και
̟πονηροί λογισµοί) είναι αδύνατο. Το να τις δέχεται όµως και να τις µελετά ή να τις
απορριπτει, είναι δυνατό σ’ εκείνον ̟που ̟προσπαθεί. Το να δηµιουργούνται µέσα
µας δεν ̟προέρχεται από εµάς, το διώξιµο τους όµως είναι στην εξουσία µας, και η
διόρθωση της διάνοιας µας εξαρτάται α̟ό την ̟προαίρεση και την επιµέλεια µας.
ΑΓΙΟΣ ΜΑΡΚΟΣ Ο ΑΣΚΗΤΗΣ (430µ.Χ.)
Περί Πνευµατικού Νόµου
63. Εξέταζε τις δικές σου αµαρτίες και όχι του ̟πλησίον σου, και δεν θα διαρπαγεί
από τους δαίµονες το νοερό σου εργαστήριο.
179. Όταν δεις εκείνα ̟που βρίσκονται µέσα σου σταθερά, να κινούνται και να
̟προκαλούν τον νου, ̟που είναι ήσυχος, σε κάποιο ̟πάθος, να γνωρίζεις ότι ο νους
σου κάποτε ̟προηγήθηκε και έφερε σε ̟πράξη και τα έβαλε µέσα στην καρδιά.
186. Η συνείδηση είναι ένα βιβλίο ̟που το έχοµε από τη φύση µας. Εκείνος ̟που το
µελετά στην ̟πράξη, δέχεται βοήθεια
Τα 226 Κεφάλαια
49. ∆εν είναι δυνατόν να συγχωρήσει κανείς µε την καρδιά του τα ̟παραπτώµατα
των άλλων, αν δεν έχει αληθινή ̟πνευµατική γνώση, γιατί αυτή φανερώνει τις
θλίψεις στον καθένα σαν δικές του.
ΗΣΥΧΙΟΣ Ο ΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΣ (433µ.Χ.)
68. Εκείνος ̟που ̟προσέχει διαρκώς στο εσωτερικό του, είναι φρόνιµος και εγκρατής˙
και όχι µόνο αυτό, αλλά και ασχολείται µε ̟πνευµατικές θεωρίες και θεολογεί και
̟προσεύχεται.
ΑΓΙΟΣ ΝΕΙΛΟΣ Ο ΑΣΚΗΤΗΣ (442µ.Χ.)
Περί Προσευχής
40. ∆ίκαιο είναι να µην ̟προσεύχεσαι µόνο για τη δική σου κάθαρση απο τα ̟πάθη,
αλλά και για την κάθαρση κάθε ανθρώπου, για να µιµηθείς τον αγγελικό τρόπο.
43. Αίσθηση ̟προσευχής είναι µια ̟περισυλλογή του νου ενωµένη µε ευλάβεια, µε
κατάνυξη, µε ̟πόνο ψυχής ̟που συνοδεύει την εξοµολόγηση των αµαρτιών και µε
στεναγµούς όχι επιδεικτικούς, αλλά αφανείς.
62. Όταν ο νους σου, από τον µεγάλο ̟πόθο ̟προς τον Θεό, είναι σαν να αποσύρεται
σιγά-σιγά από τη σάρκα και αποστρέφεται τις σκέψεις ̟που ̟προέρχονται από τις
αισθήσεις ή από τη µνήµη ή από την κατάσταση του σώµατος, γεµίζοντας από
ευλάβεια και χαρά, τότε µ̟πορείς να φρονείς ότι ̟πλησίασες στα σύνορα της
αληθινής ̟προσευχής.
ΜΑΞΙΜΟΣ ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΤΗΣ (670µ.Χ.)
Β’ Εκατοντάδα ̟προς Θαλάσσιο
35. Εκείνοι ̟που ζητούν τον Κύριο, δεν ̟πρέπει να Τον ζητούν έξω από τον εαυτό
τους, αλλά µέσα τους, µε την έµ̟πρακτη ̟πίστη.
Γ’ Εκατοντάδα διαφόρων κεφαλαίων
69. ∆ύο ειδών είναι ο φόβος˙ αγνός και µη αγνός. Ο φόβος της κολάσεως ̟που
δηµιουργείται κυρίως για τα αµαρτήµατα µας, επειδή αιτία της δηµιουργίας του
έχει την αµαρτία, δεν είναι αγνός, ούτε και θα υπάρχει για ̟πάντα, γιατί
εξαφανίζεται µε τη µετάνοια µαζί µε την αµαρτία. Εκείνος όµως ̟που ̟πάντοτε
υπάρχει χωρίς τη λύπη για τα αµαρτήµατα, αυτός είναι ο αγνός φόβος. Ο οποίος
δεν θα λείψει ̟ποτέ. Γιατί είναι σαν φυτεµένος από τον Θεό στην κτίση και κάνει
ολοφάνερη σε όλους τη φυσική σεβασµιότητα του Θεού και την υπεροχή Του, ̟που
είναι ̟πάνω από κάθε βασιλεία και δύναµη.
ΝΙΚΗΤΑΣ ΣΤΑΘΑΤΟΣ (1030µ.Χ.)
Α’ Εκατοντάδα
74. .....Στρέψε τις αισθήσεις σου ̟προς το εσωτερικό της ψυχής. Σκύψε µέσα σου ̟προς
εργασία των ανωτέρων. Γίνε κουφός στα ανθρώπινα ̟πράγµατα. Βάλε όλη τη
δύναµη σου στην εργασία των εντολών.....µάθε όχι τα γύρω σου, αλλά τον εαυτό
σου.......
Β’ Εκατοντάδα
8. .......Είναι συµφέρον λοιπόν σ’ εκείνον ̟που µια για ̟πάντα απαρνήθηκε την
̟πολυτάραχη και φοβερή µαταιότητα του βίου, να στρέφεται στον εαυτό του µε
µεγάλη ̟προσοχή και εσωτερική ησυχία και να ζητά να γνωρίσει καλά τον Θεό µέσα
του, αφού η Βασιλεία του Θεού είναι µέσα µας..........
33. Ο Θεός δεν ̟παρατηρεί την επιφάνεια εκείνων ̟που λέµε και κάνουµε, αλλά τις
διαθέσεις των ψυχών και το σκοπό για τον οποίο κάνουµε κάτι απ’ όσα φαίνονται
ή λέµε κάτι απ’ όσα νοούνται........Ο άνθρωπος βλέπει το ̟πρόσωπο, ο Θεός βλέπει
την καρδιά.
35. Γνώρισε τον εαυτό σου. Αυτό είναι η όντως αληθινή ταπείνωση ̟που διδάσκει
την ταπεινοφροσύνη και συντρίβει την καρδιά. Και να εργάζεσαι γι’ αυτό το
πράγµα και να το φυλάγεις. Αν όµως δεν γνώρισες ακόµα τον εαυτό σου, τότε ούτε
τι είναι ταπείνωση γνωρίζεις, ούτε άρχισες την αληθινή ̟πνευµατική εργασία και
φύλαξη. Γιατί το να γνωρίσεις καλά τον εαυτό σου είναι ο σκοπός της εργασίας των
αρετών. 9
38. Εκείνος ̟που γνώρισε τον εαυτό του, τερµάτισε όλα τα κατά Θεόν έργα του και
µ̟πήκε στον άγιο τόπο του Θεού, δηλαδή στη νοερή εργασία του ̟πνεύµατος και στο
θεϊκό λιµάνι της απαθειας και της ταπείνωσης.
ΘΕΟΛΗΠΤΟΣ Ο ΦΙΛΑ∆ΕΛΦΕΙΑΣ (1325µ.Χ.)
Όταν ο νους φεύγει από τα έξω ̟πράγµατα και συνάγεται ̟προς τα έσω, τότε
επιστρέφει στον εαυτό του˙ ενώνεται δηλαδή φυσικώς µε τον κατά διάνοια λόγο
που ενυπάρχει ουσιωδώς µέσα του, ενώνεται µε την ̟προσευχή. Και διαµέσου της
̟προσευχής ανεβαίνει στη γνώση του Θεού µε όλη την αγαπητική του δύναµη και
διάθεση..........
ΟΣΙΟΣ ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ Ο ΜΟΝΑΖΩΝ (1340µ.Χ.)
.....Εσύ, λοιπόν, αφού καθίσεις και συγκεντρώσεις τον νου σου, ̟πέρασε τον στην
αναπνευστική οδό ̟σου που αρχίζει από τη µύτη και οδηγεί τον αέρα στην καρδιά˙ και
ώθησε το νου σου και ανάγκασε τον να κατέβει µαζί µε τον εισπνεόµενο αέρα στην
καρδιά. Κι όταν εισέλθει εκεί, τα µετέπειττα δεν θα είναι χωρίς ευφροσύνη και
χαρά.............Γιατί η βασιλεία των ουρανών είναι µέσα µας, και καθώς ο νους την
̟παρατηρεί εκεί και µε την καθαρή ̟προσευχή την επιδιώκει, νοµίζει βδελυρά και
µισητά όλα τα έξω. ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΕΣΩΤΕΡΟ ΦΩΣ
6. Ησυχία
Ησυχία στο νου σηµαίνει απουσία λογισµών (δηλαδή σκέψεων). Αυτή η κατάσταση φαίνεται
να ̟πλησιάζει ̟περισσότερο στην εµ̟πειρία γνώσης, σταθερότητας και ευτυχίας. Περιγράφεται
επίσης σαν το σηµείο ένωσης µε τον Θεό.
ΜΕΓΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ (300µ.Χ.)
107. Ο άνθρωπος εξαιτίας του σώµατος είναι θνητός, αλλά εξαιτίας του νου και του
λογικού είναι αθάνατος. Ενώ σωπαίνεις σκέφτεσαι, κι όταν σκεφτείς µιλάς, γιατί
µέσα στη σιωπή ο νους γεννά τον λόγο. Ευχάριστος λόγος ̟που ̟προσφέρεται στο
Θεό, είναι σωτηρία του ανθρώπου.
ΗΣΑΪΑΣ Ο ΑΝΑΧΩΡΗΤΗΣ (370µ.Χ.)
10. Αν ελευθερωθεί ο νους του ανθρώπου από όλους τους εχθρούς του, δηλαδή από
τα ̟πάθη, και αναπαυτεί, τότε βρίσκεται σε καινούργια ζωή και σκέφτεται
καινούργια ̟ράγµατα, θεϊκά και άφθαρτα.
ΑΓΙΟΣ ΜΑΡΚΟΣ Ο ΑΣΚΗΤΗΣ (430µ.Χ.)
Τα 226 Κεφάλαια
31. ∆εν µ̟πορεί να ησυχάσει ο νους, αν δεν ησυχάσει το σώµα. Ούτε να καταργήσει
τον τοίχο ̟που τα χωρίζει, χωρίς ησυχία και ̟προσευχή.
ΗΣΥΧΙΟΣ Ο ΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΣ (433µ.Χ.)
15. Άλλος τρόπος είναι να κρατάς την καρδιά σου ̟πάντοτε σε βαθιά σιωπή και
ησυχία από κάθε λογισµό και να ̟προσεύχεσαι.
132. Η καρδιακή ησυχία, όταν ̟πραγματοποιείται, θα δει µε µυστική γνώση τον
υψηλό βυθό˙ και θ’ ακούσει εξαίρετα ̟πράγµατα από τον Θεό το αυτί του νου ̟που
ησυχάζει. ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΣ
148. Σκληρό και δύσκολο φαίνεται στους ανθρώπους το να ησυχάζει η ψυχή τους
από κάθε λογισµό. Και ̟πράγµατι είναι δύσκολο και επίπονο. Και δεν είναι
δυσβάστακτο µόνο σε όσους είναι αµύητοι στον ̟πνευµατικό ̟πόλεµο, το να
̟περιορίζουν και να ̟περικλείουν τον ασώµατο νου µέσα στο σωµατικό σπίτι, αλλ’
ακόµη και σε εκείνους ̟που έχουν λάβει ̟πείρα της εσωτερικής άυλης πάλης. ΚΑΤΑΠΛΗΚΤΙΚΟ
ΝΙΚΗΤΑΣ ΣΤΑΘΑΤΟΣ (1030µ.Χ.)
Β’ Εκατοντάδα
64. Ησυχία είναι κατάσταση του νου απαλλαγµένη από κάθε ενόχληση, γαλήνη της
ελευθερωµένης και γεµάτης αγαλλίαση ψυχής, ατάραχη και ακλόνητη στήριξη της
καρδιάς στο Θεό, θεωρία φωτός, γνώση µυστηρίων Θεού, λόγος σοφίας ̟που
̟προέρχεται από καθαρή διάνοια, άβυσσος θεϊκών νοηµάτων, αρπαγή του νου στον
Θεό, κοινωνία µε τον Θεό, ακοίµητα µάτια, ̟προσευχή νοερή, άκοπη ανάπαυση
µέσα σε µεγάλους κόπους. Και τέλος ένωση και συνάφεια µε τον Θεό.
ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΕΣΩΤΕΡΟ ΦΩΣ
ΚΑΛΛΙΣΤΟΣ ΚΑΙ ΙΓΝΑΤΙΟΣ ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΙ (1360µ.Χ.)
.......Ησυχία είναι η απόθεση νοηµάτων και άρνηση εύλογων φροντίδων. Οποιος
κατέκτησε την ̟πραγµατική ησυχία δεν θα φροντίσει ούτε για το σώµα του, γιατί
ξέρει ότι δεν ψεύδεται ο Θεός ̟ου υποσχέθηκε ότι θα φροντίσει εκείνος.
Αν ησυχάζεις και θέλεις να είσαι µόνος µε µόνο τον Θεό, µην ̟παραδεχτείς ̟ποτέ ότι
και να δεις αισθητό ή νοερό, µέσα σου ή από έξω, ακόµα κι αν είναι η όψη τάχα του
Χριστού ή µορφή Αγγέλου ή Αγίου ή ένα φωτεινό αποτύπωµα ̟που σχηµατίζεται ως
φαντασία στο νου, αλλά να µείνεις δύσπιστος και επιφυλακτικός σ’ αυτό, ακόµα κι
αν ̟πρόκειται για κάτι αγαθό. ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ
......Περισσότερο απ’ όλα αγάπησε τη σιωπή, γιατί σε ̟πλησιάζει στον καρπό, ενώ η
γλώσσα αδυνατεί να τον εξηγήσει. Πρώτα λοιπόν ας βιάσοµε τον εαυτό µας να
σιωπαίνει. Και τότε από τη σιωπή γεννιέται µέσα µας κάτι ̟που µας οδηγεί στην ίδια
τη σιωπή.....
Καρδιά τέλεια λέγεται ίσως εκείνη ̟που δεν έχει µε κανένα τρόπο καµµία φυσική
κίνηση ̟προς οτιδήποτε˙ στην οποία έρχεται ο Θεός και, σαν σε ̟πίνακα καλά
καθάρισµένο από την άκρα απλότητα, γράφει τους δικούς του νόµους.
ΜΑΞΙΜΟΣ ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΤΗΣ (670µ.Χ.)
Α’ Εκατοντάδα ̟ερί αγάπης
96. ∆εν γνωρίζοµε το Θεό από την ουσία του, αλλά από τα θαυµαστά έργα του και
την ̟πρόνοια του για τα όντα. Απ’ αυτά, σαν µέσα ΑΠό καθρέφτη, βλέποµε την
άπειρη αγαθότητα και σοφία και δύναµη του.
ΑΓΙΟΣ ΜΑΡΚΟΣ Ο ΑΣΚΗΤΗΣ (430µ.Χ.)
Τα 226 Κεφάλαια
180. Εκείνος ̟που οµιλεί ορθά, οφείλει να ̟πιστεύει ότι ̟παραλαµβάνει από το Θεό τα
λόγια. Η αλήθεια δεν είναι αυτού ̟που µιλά αλλά του Θεού ̟που ενεργεί.
ΗΣΥΧΙΟΣ Ο ΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΣ (433µ.Χ.)
32. Πρέπει να µισούµε την ελευθεροστοµία σαν δηλητήριο της έχιδνας και να
αποφεύγουµε τις ̟πολλές συνοµιλίες σαν φίδια και γεννήµατα εχιδνών, γιατί αυτές
µ̟πορούν το ταχύτερο να κάνουν τον αγωνιστή να λησµονήσει τελείως τον
εσωτερικό ̟πόλεµο και να κατακρηµνίσουν την ψυχή από την υψηλή χαρά ̟που
προέρχεται από την καθαρότητα της καρδιάς. Η καταραµένη λησµοσύνη είναι
αντίθετη στην καρδιακή ̟προσοχή, όσο το νερό στη φωτιά, και κάθε στιγµή τής είναι
ισχυρός αντιπαλος˙ από τη λησµοσύνη καταντούµε στην αµέλεια και από την
αµέλεια στην καταφρόνηση θειών και τη ραθυµία και σε άτοπες απιθυµίες.
125. Αν, µε τη βοήθεια του Θεού, κάθε µέρα κερδίζοµε από τη νήψη µας, δεν ̟πρέπει
να συµ̟εριφερόµαστε µε αδιαφορία και να ζηµιωνόµαστε µε ̟ολλές επιβλαβείς
συνοµιλίες˙ αλλά µάλλον ̟πρεπει να καταφρονούµε τα µάταια για το αξιαγάπητο
και γλυκό κέρδος της αρετής αυτής και την οµορφιά της.
ΜΑΞΙΜΟΣ ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΤΗΣ (670µ.Χ.)
Γ’ Εκατοντάδα ̟ερί αγάπης
7. Η ̟πολυλογία και η ̟πολυφαγία είναι αίτια της ακολασίας. Η φιλαργυρία και η
κενοδοξία είναι αίτια του µίσους ̟προς το ̟πλησίον. Η µητέρα τους η φιλαυτία, είναι
αιτία και των δύο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου