ΕΝΑΣ ΓΚΡΕΚΟ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ

Ενας Γκρέκο στην ορθόδοξη Ρωσία

«Το Πάθος του Χριστού», ένα πρώιμο αλλά μεγαλειώδες έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, που δείχνει τη μετάβασή του από την κρητική παράδοση στη διαμόρφωση του προσωπικού ιδιώματος, που ανέπτυξε δέκα χρόνια αργότερα στο Τολέδο, αποτελεί το πιο ελκυστικό από τα 43 έργα της συλλογής Βελιμέζη, που από μεθαύριο θα εκτίθενται στο μουσείο Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης.

Οι «Είκοσι τέσσερις Οίκοι του Ακάθιστου Υμνου», αρχές 16ου αι.Ηταν ένα από τα 90 της συλλογής μεταβυζαντινών εικόνων του Αιμίλιου Βελιμέζη (1901-1946), στενού φίλου από την Αλεξάνδρεια του Αντώνη Μπενάκη.
Ο Αιμ. Βελιμέζης άρχισε τη συγκρότηση της συλλογής του μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και επέλεξε έργα μιας περιόδου παραμελημένης από την επιστήμη, όπως ήταν τα μεταβυζαντινά του 15ου-18ου αιώνα. Ως τον θάνατό του είχε φτιάξει μια εξαιρετική συλλογή, που σήμερα αποτελεί «ένα πανόραμα μεταβυζαντινής τέχνης», σύμφωνα με την καθηγήτρια Νανώ Χατζηδάκη, στην οποία ανατέθηκε, μετά τον πατέρα της, τον αείμνηστο βυζαντινολόγο Μανόλη Χατζηδάκη, να την μελετήσει. Ετσι, η κ. Χατζηδάκη είχε την τύχη να ταυτίσει τη σπάνια εικόνα του Χριστού, που απεικονίζεται νεκρός, αλλά όρθιος, υποβασταζόμενος από τρεις αγγέλους, με τα πρώιμα έργα του Γκρέκο, αυτά που φιλοτέχνησε πριν φύγει από την Κρήτη. Το σημαντικό αυτής της ανακάλυψης είναι ότι βρέθηκε ο πολύτιμος εκείνος κρίκος που συνδέει το πρώιμο κρητικό έργο του με τις μεγάλες συνθέσεις του στην Ισπανία.
Η υπόθεση που είχε κάνει η Νανώ Χατζηδάκη εξ αρχής βλέποντας το έργο επαληθεύτηκε όταν άρχισε να μελετάει το αρχείο της συλλογής. Σε μια παλιά φωτογραφία του Αθηναίου φωτογράφου Εμίλ Σεράφ (πριν από το 1943) σώζεται η υπογραφή «ΔΟΜΗΝΙΚΟΥ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΥ ΧΕΙΡ», όπως είπε χθες στη συνέντευξη Τύπου που δόθηκε για την παρουσίαση 43 έργων της συλλογής για πρώτη φορά στη Ρωσία. Είναι τα έργα που δωρήθηκαν το 2008 στο Ιδρυμα «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης». Τμήμα της ίδιας συλλογής, 16 εικόνες επιλεγμένες από τον Μανόλη Χατζηδάκη, έχουν από τη δεκαετία του '50 περιέλθει στην ιδιοκτησία του Μουσείου Μπενάκη.
Η έκθεση στο Ερμιτάζ με τίτλο «Holy Images: the Greek Icons from the Velimezis Collection» είναι η 19η της συλλογής. Από το 1997, που πρωτοπαρουσιάστηκε στη Θεσσαλονίκη - Πολιτιστική Πρωτεύουσα από το Μουσείο Μπενάκη, έχει κάνει τον γύρο της Γης με τελευταίους σταθμούς την Κορέα, το Περού και την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Οι Ρώσοι, βέβαια, θα περίμεναν να είχε πάει πολύ νωρίτερα στη χώρα τους μια έκθεση που έχει σχέση και με τους δικούς τους δεσμούς τόσο με το Βυζάντιο όσο και με την ορθοδοξία. «Κάλλιο αργά παρά ποτέ», είπε ο μορφωτικός σύμβουλος της ρωσικής πρεσβείας στην Αθήνα, εντάσσοντάς την στις πρόδρομες εκδηλώσεις της διοργάνωσης «Ελλάδα στη Ρωσία» του 2013 και «Ρωσία στην Ελλάδα» του 2014, όπως έχουν συμφωνήσει οι πρωθυπουργοί Ελλάδας και Ρωσίας.
Οι επισκέπτες του Ερμιτάζ θα έχουν την ευκαιρία να απολαύσουν, εκτός από «Το πάθος του Χριστού», έργα σπουδαίων Κρητικών ζωγράφων, όπως του Ανδρέου Ρίτζου (1421-1492), του Αγγέλου Πιτζαμάνου (1467-1535), του Θεοφάνη Στρελίτζα - Μπάθα (τέλη 15ου αι.-1559), του Μιχαήλ Δαμασκηνού (1530/35-1592/93), του Εμμανουήλ Τζάνες (1610-1690), του Λέου (Μόσκου) (1648-1690), του Κωνσταντίνου Κονταρίνη (1699-1738) από οικογένεια Κρητών προσφύγων που έζησε στην Κέρκυρα, του Νικολάου Καλλέργη (1699-1744), που εγκαταστάθηκε στη Ζάκυνθο μετά την άλωση του Ρεθύμνου από τους Τούρκους το 1646, του Ιωάννη (β' μισό 18ου αιώνα), γνωστού από έργα του στην Θράκη και το Αγιον Ορος κ.ά.
* Διάρκεια έως 13 Δεκεμβρίου.