O Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς και ο Παραλυτικός
«και έρχονται προς αυτόν παραλυτικόν φέροντες, αιρόμενον υπό τεσσάρων…» (Μαρκ. β’ 3)
Απόδοση στα Νεοελληνικά «Έρχονται τότε μερικοί προς αυτόν, φέροντας ένα παράλυτο, που το βάσταζαν τέσσερεις άνθρωποι…» (Μαρκ. β’ 3)
Την Β’ Κυριακή των Νηστειών η Εκκλησία καθώρισε να εορτάζεται η μνήμη του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, σαν συνέχεια της Κυριακής της Ορθοδοξίας. Πράγματι σήμερα ακούσαμε τον απόηχο της προηγούμενης Κυριακής, αφού ο άγιος Γρηγόριος ήταν άξιο τέκνο της Εκκλησίας, που συνετέλεσε στον θρίαμβο της Ορθοδοξίας σε μια δύσκολη εποχή.
Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, μεγάλος ησυχαστής, και έπειτα Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, εκφράζοντας την εμπειρία όλων των αγίων Πατέρων, πολέμησε τον Ορθολογισμό του 14ου αιώνος και διεφύλαξε την Ορθόδοξο Πίστη από τον κίνδυνο του αγνωστικισμού και του πανθεϊσμού, αναπτύσσοντας την θεμελιώδη αλήθεια της Εκκλησίας, γύρω από το μυστήριο της αδιαιρέτου διαιρέσεως της ουσίας και της ενεργείας του Θεού. Η διδασκαλία αυτή είναι απαραίτητη για την εποχή μας, γιατί πολλοί έχουν προσωπική άγνοια της ενεργείας του Θεού, με αποτέλεσμα να την συγχέουν με τα κτίσματα, ενώ άλλοι ομιλούν στοχαστικά για τα μεγάλα αυτά θέματα της πίστεως.
Τιμώντας λοιπόν την μνήμη του μεγάλου αυτού Πατρός της Εκκλησίας, θα παρουσιάσουμε την ερμηνεία που κάνει δυο σημείων της σημερινής ευαγγελικής περικοπής, που περιγράφει την θεραπεία του παραλυτικού της Καπερναούμ. Είναι παρμένα από την ομιλία που έκανε ο άγιος την ημέρα αυτή στο Ποίμνιό του.
Οι άγιοι Πατέρες αλάνθαστοι ερμηνευτές των Γραφών
Κατ’ αρχάς πρέπει να υπογραμμίσουμε την μεγάλη σημασία της πατερικής ερμηνείας της Αγίας Γραφής. Κατά την Ορθόδοξη διδασκαλία η Αποκάλυψη δεν ταυτίζεται με την Αγία Γραφή. Αυτό γίνεται από τους Προτεστάντας με αποτέλεσμα να πέφτουν σε πολλές αιρέσεις. Οι Ορθόδοξοι πιστεύουμε ότι η Αγία Γραφή δεν είναι η Πεντηκοστή. Πεντηκοστή είναι οι άγιοι, ενώ ο λόγος των αγίων είναι λόγος περί της Πεντηκοστής. Έτσι όσοι έχουν μέσα τους την αγιαστική ενέργεια της θείας Χάριτος μπορούν να αντιληφθούν τους αποκαλυπτικούς λόγους των Προφητών, Αποστόλων και προγενεστέρων τους αγίων. Αυτοί είναι οι αλάνθαστοι ερμηνευταί των Αγίων Γραφών, γιατί έφθασαν στον φωτισμό του νου.
Έτσι η καλύτερη «επιστημονική» προσέγγιση της Αγίας Γραφής είναι δια των αγίων. Κάθε ρήμα της Γραφής έχει «εγκεκρυμμένην εν εαυτώ δύναμιν πνευματικήν», την οποίαν αντιλαμβάνεται αυτός που έχει το Άγιον Πνεύμα. Η ερμηνεία της Αγίας Γραφής δεν είναι υπόθεση γραμματικών, φιλολογικών γνώσεων ή ιστορικών μόνον, αλλά κυρίως θεωρίας Θεού. Ο νους του αγίου καθαρίζεται, φωτίζεται και βλέπει καθαρά όλο το βάθος κάθε ρητού. Κατά τον άγιον Ισαάκ όσοι, φωτιζόμενοι από την θεία Χάρη, οδηγούνται στην τελειότητα της ζωής, πάντοτε αισθάνονται σαν να προέχεται μια νοητή ακτίνα μέσα από τους στίχους των γεγραμμένων και η οποία διαχωρίζει με πνευματική γνώση το νόημα των ψιλών λόγων από τα πράγματα των λεγομένων. Γι’ αυτό έχει ειπωθεί ότι και αν ακόμη χαθούν όλα τα βιβλία της Αγίας Γραφής και τα πατερικά συγγράμματα, υπάρχουν Πατέρες που μπορούν να τα ξαναγράψουν, αφού η ζωή δεν χάνεται.
Έτσι εξηγείται, γιατί ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς από μερικούς συγχρόνους του κατηγορήθηκε ως συντηρητικός θεολόγος και από άλλους ως μοντέρνος. Αυτό συνέβη, γιατί έχοντας Άγιον Πνεύμα, όντας Πατήρ της Εκκλησίας, επομένως συγγενής κατά το πνεύμα με όλους τους αγίους Πατέρας εξέφραζε το θέλημα του Θεού στην συγκεκριμένη εποχή που ζούσε.
Καιρός όμως να δούμε τα δύο ερμηνευτικά σημεία της σημερινής περικοπής που κάνει ο άγιος Πατήρ.
Λόγος και πράξη
Ο Ευαγγελιστής μας αναφέρει ότι ο Κύρος βρισκόταν μέσα σε ένα σπίτι στην Καπερναούμ. Αμέσως «συνήχθησαν πολλοί, ώστε μηκέτι χωρείν τα προς την θύραν και ελάλει αυτοίς τον λόγον». Ερμηνεύει λοιπόν ο άγιος Γρηγόριος, ότι όλοι άκουγαν τον Χριστόν, όλοι όμως δεν υπήκουαν. Έτσι όλοι είμαστε φιλήκοοι και φιλοθεάμονες, όχι όμως και φιλάρετοι. Όλοι μας επιθυμούμε να μάθουμε τα σωτήρια, γι’ αυτό και οι περισσότεροι όχι μόνον ευχάριστα ακούν την ιερά διδασκαλία, αλλά και «φιλοκρινούσι τους λόγους». Η παρατήρηση αυτή είναι αξιοπρόσεκτη. Πολλοί είναι οι ευσεβείς Χριστιανοί που επιθυμούν την ακρόαση του λόγου του Θεού, την γνώση του τρόπου της σωτηρίας τους και την γνώση διαφόρων θεολογικών αληθειών, αλλά δεν αγνωνίζονται για να καρποφορήσει μέσα τους ο λόγος του Θεού.
Στην εποχή μας υπάρχει νοοτροπία να ακούμε αναλύσεις πατερικών κειμένων και να μιλάμε θεολογικά, αλλά δυσκολευόμαστε συγχρόνως να τηρήσουμε τον λόγο του Θεού, να φυλάξουμε τις εντολές. Στην πράξη αποδεικνυόμαστε εντελώς ανίσχυροι να αντιμετωπίσουμε μια δύσκολη κατάσταση. Οπότε τι σημασία έχει να κατέχουμε γνώσεις γύρω από την Χριστιανική ζωή, ενώ στην πράξη είμαστε πολύ πτωχοί; Ο άγιος Μάξιμος λέγει ότι η γνώση αποκεκομένη από την πράξη είναι θεολογία δαιμόνων. Χρειάζεται αγώνας για να τηρούμε τις εντολές και έτσι να προχωρήσουμε στην θεωρία του Λόγου και όχι να στεκόμαστε στην ακρόαση του λόγου. Να είμαστε φιλάρετοι και όχι απλώς φιλήκοοι και φιλοθεάμονες.
Θεραπεία παραλύτου ψυχής
Ο παραλυτικός «αιρόμενος υπό τεσσάρων» έφθασε στην οικία, όπου δίδασκε ο Χριστός. Επειδή ο κόσμος ήταν πολύς τον ανέβασαν στην οροφή, «απεστέγασαν την στέγην» και κατέβασαν τον παραλυτικό μαζί με το κρεββάτι μπροστά στον Χριστό, που του χάρισε την ίαση και θεραπεία της ψυχής και του σώματος.
Ο άγιος Γρηγόριος προσαρμόζει αυτήν την πράξη στην θεραπεία της παραλύτου ψυχής. Κάθε ένας που πρόσκειται στις ηδονές είναι παράλυτος στην ψυχή κείμενος επάνω στο κρεββάτι της ηδυπαθείας και της σαρκικής ανέσεως. Η ψυχή είναι παράλυτη, καθηλωμένη σε ένα σώμα που υπηρετεί τις ηδονές. Χρειάζεται η παράλυτη ψυχή να επιστρέψει στον Χριστό για να θεραπευθεί. Την βοηθούν τέσσερεις παράγοντες ήτοι «η οικεία κατάγνωσις» (αυτομεμψία), η «εξαγόρευσις των προημαρτημένων» (εξομολόγηση), «η υπόσχεση αποχής των κακών» (υπόσχεση για διόρθωση) και «η δέησις προς Θεόν» (προσευχή). Απαιτείται όμως να αποστεγάσουν την στέγη, την οροφή. Οροφή είναι το λογιστικό μέρος της ψυχής, που είναι φορτωμένο από υλικά, που προέρχονται από την σχέση προς τα γήϊνα και τα πάθη και χωρίζουν την ψυχή από τον Χριστό. Όταν καθαρισθεί ο λογισμός τότε μπορούμε να ταπεινωθούμε, να προσπέσουμε και να προσεγγίσουμε τον Χριστό. Αμέσως τότε ο παράλυτος νους ακούει την γλυκυτάτη λέξη «τέκνον» και λαμβάνει άφεση των αμαρτιών. Επίσης λαμβάνει και δύναμη για να σηκώσει το κρεββάτι. Δηλαδή ο υγιής νους άγει και διευθύνει το σώμα στα έργα της μετανοίας και δεν διευθύνεται από αυτό, όπως γινόταν προηγουμένως. Έτσι ο άνθρωπος ανασταίνεται και ζει την εν Χριστώ ζωή.
Αυτά τα λίγα μας φανερώνουν ότι για να μελετούμε την Αγία Γραφή πρέπει απαραίτητα να έχουμε την καθοδήγηση των παλαιών και συγχρόνων αγίων Πατέρων. Να την διαβάζουμε μέσα στην ατμόσφαιρα της Εκκλησίας. Τότε η ανάγνωση θα ανάπτει τον πόθο για την κοινωνία με τον Χριστό και θα ανασταίνεται η ψυχή από την νέκρωσή της.
«Όσοι Πιστοί»
Απόδοση στα Νεοελληνικά «Έρχονται τότε μερικοί προς αυτόν, φέροντας ένα παράλυτο, που το βάσταζαν τέσσερεις άνθρωποι…» (Μαρκ. β’ 3)
Την Β’ Κυριακή των Νηστειών η Εκκλησία καθώρισε να εορτάζεται η μνήμη του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, σαν συνέχεια της Κυριακής της Ορθοδοξίας. Πράγματι σήμερα ακούσαμε τον απόηχο της προηγούμενης Κυριακής, αφού ο άγιος Γρηγόριος ήταν άξιο τέκνο της Εκκλησίας, που συνετέλεσε στον θρίαμβο της Ορθοδοξίας σε μια δύσκολη εποχή.
Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, μεγάλος ησυχαστής, και έπειτα Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, εκφράζοντας την εμπειρία όλων των αγίων Πατέρων, πολέμησε τον Ορθολογισμό του 14ου αιώνος και διεφύλαξε την Ορθόδοξο Πίστη από τον κίνδυνο του αγνωστικισμού και του πανθεϊσμού, αναπτύσσοντας την θεμελιώδη αλήθεια της Εκκλησίας, γύρω από το μυστήριο της αδιαιρέτου διαιρέσεως της ουσίας και της ενεργείας του Θεού. Η διδασκαλία αυτή είναι απαραίτητη για την εποχή μας, γιατί πολλοί έχουν προσωπική άγνοια της ενεργείας του Θεού, με αποτέλεσμα να την συγχέουν με τα κτίσματα, ενώ άλλοι ομιλούν στοχαστικά για τα μεγάλα αυτά θέματα της πίστεως.
Τιμώντας λοιπόν την μνήμη του μεγάλου αυτού Πατρός της Εκκλησίας, θα παρουσιάσουμε την ερμηνεία που κάνει δυο σημείων της σημερινής ευαγγελικής περικοπής, που περιγράφει την θεραπεία του παραλυτικού της Καπερναούμ. Είναι παρμένα από την ομιλία που έκανε ο άγιος την ημέρα αυτή στο Ποίμνιό του.
Οι άγιοι Πατέρες αλάνθαστοι ερμηνευτές των Γραφών
Κατ’ αρχάς πρέπει να υπογραμμίσουμε την μεγάλη σημασία της πατερικής ερμηνείας της Αγίας Γραφής. Κατά την Ορθόδοξη διδασκαλία η Αποκάλυψη δεν ταυτίζεται με την Αγία Γραφή. Αυτό γίνεται από τους Προτεστάντας με αποτέλεσμα να πέφτουν σε πολλές αιρέσεις. Οι Ορθόδοξοι πιστεύουμε ότι η Αγία Γραφή δεν είναι η Πεντηκοστή. Πεντηκοστή είναι οι άγιοι, ενώ ο λόγος των αγίων είναι λόγος περί της Πεντηκοστής. Έτσι όσοι έχουν μέσα τους την αγιαστική ενέργεια της θείας Χάριτος μπορούν να αντιληφθούν τους αποκαλυπτικούς λόγους των Προφητών, Αποστόλων και προγενεστέρων τους αγίων. Αυτοί είναι οι αλάνθαστοι ερμηνευταί των Αγίων Γραφών, γιατί έφθασαν στον φωτισμό του νου.
Έτσι η καλύτερη «επιστημονική» προσέγγιση της Αγίας Γραφής είναι δια των αγίων. Κάθε ρήμα της Γραφής έχει «εγκεκρυμμένην εν εαυτώ δύναμιν πνευματικήν», την οποίαν αντιλαμβάνεται αυτός που έχει το Άγιον Πνεύμα. Η ερμηνεία της Αγίας Γραφής δεν είναι υπόθεση γραμματικών, φιλολογικών γνώσεων ή ιστορικών μόνον, αλλά κυρίως θεωρίας Θεού. Ο νους του αγίου καθαρίζεται, φωτίζεται και βλέπει καθαρά όλο το βάθος κάθε ρητού. Κατά τον άγιον Ισαάκ όσοι, φωτιζόμενοι από την θεία Χάρη, οδηγούνται στην τελειότητα της ζωής, πάντοτε αισθάνονται σαν να προέχεται μια νοητή ακτίνα μέσα από τους στίχους των γεγραμμένων και η οποία διαχωρίζει με πνευματική γνώση το νόημα των ψιλών λόγων από τα πράγματα των λεγομένων. Γι’ αυτό έχει ειπωθεί ότι και αν ακόμη χαθούν όλα τα βιβλία της Αγίας Γραφής και τα πατερικά συγγράμματα, υπάρχουν Πατέρες που μπορούν να τα ξαναγράψουν, αφού η ζωή δεν χάνεται.
Έτσι εξηγείται, γιατί ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς από μερικούς συγχρόνους του κατηγορήθηκε ως συντηρητικός θεολόγος και από άλλους ως μοντέρνος. Αυτό συνέβη, γιατί έχοντας Άγιον Πνεύμα, όντας Πατήρ της Εκκλησίας, επομένως συγγενής κατά το πνεύμα με όλους τους αγίους Πατέρας εξέφραζε το θέλημα του Θεού στην συγκεκριμένη εποχή που ζούσε.
Καιρός όμως να δούμε τα δύο ερμηνευτικά σημεία της σημερινής περικοπής που κάνει ο άγιος Πατήρ.
Λόγος και πράξη
Ο Ευαγγελιστής μας αναφέρει ότι ο Κύρος βρισκόταν μέσα σε ένα σπίτι στην Καπερναούμ. Αμέσως «συνήχθησαν πολλοί, ώστε μηκέτι χωρείν τα προς την θύραν και ελάλει αυτοίς τον λόγον». Ερμηνεύει λοιπόν ο άγιος Γρηγόριος, ότι όλοι άκουγαν τον Χριστόν, όλοι όμως δεν υπήκουαν. Έτσι όλοι είμαστε φιλήκοοι και φιλοθεάμονες, όχι όμως και φιλάρετοι. Όλοι μας επιθυμούμε να μάθουμε τα σωτήρια, γι’ αυτό και οι περισσότεροι όχι μόνον ευχάριστα ακούν την ιερά διδασκαλία, αλλά και «φιλοκρινούσι τους λόγους». Η παρατήρηση αυτή είναι αξιοπρόσεκτη. Πολλοί είναι οι ευσεβείς Χριστιανοί που επιθυμούν την ακρόαση του λόγου του Θεού, την γνώση του τρόπου της σωτηρίας τους και την γνώση διαφόρων θεολογικών αληθειών, αλλά δεν αγνωνίζονται για να καρποφορήσει μέσα τους ο λόγος του Θεού.
Στην εποχή μας υπάρχει νοοτροπία να ακούμε αναλύσεις πατερικών κειμένων και να μιλάμε θεολογικά, αλλά δυσκολευόμαστε συγχρόνως να τηρήσουμε τον λόγο του Θεού, να φυλάξουμε τις εντολές. Στην πράξη αποδεικνυόμαστε εντελώς ανίσχυροι να αντιμετωπίσουμε μια δύσκολη κατάσταση. Οπότε τι σημασία έχει να κατέχουμε γνώσεις γύρω από την Χριστιανική ζωή, ενώ στην πράξη είμαστε πολύ πτωχοί; Ο άγιος Μάξιμος λέγει ότι η γνώση αποκεκομένη από την πράξη είναι θεολογία δαιμόνων. Χρειάζεται αγώνας για να τηρούμε τις εντολές και έτσι να προχωρήσουμε στην θεωρία του Λόγου και όχι να στεκόμαστε στην ακρόαση του λόγου. Να είμαστε φιλάρετοι και όχι απλώς φιλήκοοι και φιλοθεάμονες.
Θεραπεία παραλύτου ψυχής
Ο παραλυτικός «αιρόμενος υπό τεσσάρων» έφθασε στην οικία, όπου δίδασκε ο Χριστός. Επειδή ο κόσμος ήταν πολύς τον ανέβασαν στην οροφή, «απεστέγασαν την στέγην» και κατέβασαν τον παραλυτικό μαζί με το κρεββάτι μπροστά στον Χριστό, που του χάρισε την ίαση και θεραπεία της ψυχής και του σώματος.
Ο άγιος Γρηγόριος προσαρμόζει αυτήν την πράξη στην θεραπεία της παραλύτου ψυχής. Κάθε ένας που πρόσκειται στις ηδονές είναι παράλυτος στην ψυχή κείμενος επάνω στο κρεββάτι της ηδυπαθείας και της σαρκικής ανέσεως. Η ψυχή είναι παράλυτη, καθηλωμένη σε ένα σώμα που υπηρετεί τις ηδονές. Χρειάζεται η παράλυτη ψυχή να επιστρέψει στον Χριστό για να θεραπευθεί. Την βοηθούν τέσσερεις παράγοντες ήτοι «η οικεία κατάγνωσις» (αυτομεμψία), η «εξαγόρευσις των προημαρτημένων» (εξομολόγηση), «η υπόσχεση αποχής των κακών» (υπόσχεση για διόρθωση) και «η δέησις προς Θεόν» (προσευχή). Απαιτείται όμως να αποστεγάσουν την στέγη, την οροφή. Οροφή είναι το λογιστικό μέρος της ψυχής, που είναι φορτωμένο από υλικά, που προέρχονται από την σχέση προς τα γήϊνα και τα πάθη και χωρίζουν την ψυχή από τον Χριστό. Όταν καθαρισθεί ο λογισμός τότε μπορούμε να ταπεινωθούμε, να προσπέσουμε και να προσεγγίσουμε τον Χριστό. Αμέσως τότε ο παράλυτος νους ακούει την γλυκυτάτη λέξη «τέκνον» και λαμβάνει άφεση των αμαρτιών. Επίσης λαμβάνει και δύναμη για να σηκώσει το κρεββάτι. Δηλαδή ο υγιής νους άγει και διευθύνει το σώμα στα έργα της μετανοίας και δεν διευθύνεται από αυτό, όπως γινόταν προηγουμένως. Έτσι ο άνθρωπος ανασταίνεται και ζει την εν Χριστώ ζωή.
Αυτά τα λίγα μας φανερώνουν ότι για να μελετούμε την Αγία Γραφή πρέπει απαραίτητα να έχουμε την καθοδήγηση των παλαιών και συγχρόνων αγίων Πατέρων. Να την διαβάζουμε μέσα στην ατμόσφαιρα της Εκκλησίας. Τότε η ανάγνωση θα ανάπτει τον πόθο για την κοινωνία με τον Χριστό και θα ανασταίνεται η ψυχή από την νέκρωσή της.
«Όσοι Πιστοί»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου